· Οι φθόγγοι της Αρχαίας Ελληνικής παριστάνονται με 24 γράμματα που είναι τα ίδια της Νέας.
· Διαιρούνται σε φωνήεντα και σε σύμφωνα.
Ø Τα φωνήεντα της Αρχαίας Ελληνικής παριστάνονται με 7 γράμματα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω.
Από αυτά:
- Το ε και το ο ονομάζονται βραχύχρονα (βραχέα).
- Το η και το ω ονομάζονται μακρόχρονα (μακρά).
Γ. Το α, το ι και το υ ονομάζονται δίχρονα, γιατί άλλοτε είναι μακρά και άλλοτε βραχέα.
Ø Τα σύμφωνα της Αρχαίας Ελληνικής παριστάνονται με 17 γράμματα: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ(-ς), τ, φ, χ, ψ.
Διαιρούνται:
A. Σε 9 άφωνα : κ, γ, χ
π, β, φ
τ, δ, θ
Β. Σε 5 ημίφωνα: λ, ρ
μ, ν
σ(-ς)
Γ. Σε 3 διπλά: ζ, ξ, ψ
ü Τα άφωνα υποδιαιρούνται:
i. κατά το γλωσσικό-φωνητικό όργανο με το οποίο κυρίως προφέρονται σε: ουρανικά κ, γ, χ
χειλικά π, β, φ
οδοντικά τ, δ, θ
ii. κατά το είδος της πνοής που συνοδεύει την εκφώνησή τους (ποιότητα και ιδιότητες του ήχου τους) σε:
ψιλόπνοα (ψιλά) κ, π, τ
δασύπνοα (δασέα) χ, φ, θ
μέσα γ, β, δ
ΑΦΩΝΑ
|
Κατά το γλωσσικό-φωνητικό όργανο
|
κατά το είδος της πνοής
| ||
ουρανικά
|
χειλικά
|
οδοντικά
| ||
κ
|
π
|
τ
|
ψιλά
| |
γ
|
β
|
δ
|
μέσα
| |
χ
|
φ
|
θ
|
δασέα
| |
ü Τα ημίφωνα υποδιαιρούνται στα: υγρά λ, ρ
έρρινα μ, ν
συριστικό σ(-ς)
Δίφθογγοι
Οι δίφθογγοι της Αρχαίας Ελληνικής είναι 11 :
α. Οκτώ κύριες: αι, ει, οι, υι
αυ, ευ, ηυ, ου
β. Τρεις καταχρηστικοί: ᾳ, ῃ, ῳ
ü Οι δίφθογγοι γενικά είναι μακρόχρονοι: δοῦλος, ταῦρος.
ü Μόνο οι δίφθογγοι αι και οι λογίζονται βραχύχρονοι, όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος ασυναίρετης κλιτής λέξης: ναῦται, κῆποι.
F ΟΜΩΣ: Όταν οι δίφθογγοι αι και οι απαντούν στην κατάληξη της ευκτικής (λύσοι, λύσαι,...) ή στο τέλος επιρρημάτων (οἴκοι) ή επιφωνημάτων (οἴμοι), λογίζονται κανονικά μακρόχρονοι!
Βραχύχρονα
|
Μακρόχρονα
|
ε, ο
-αι, -οι ( εντελώς στο τέλος κλιτών λέξεων)
|
η, ω
δίφθογγοι αι, οι :
|
Κανόνες Τονισμού
1) Καμία λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα.
2) Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη, η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται :
διάμετρος αλλά διαμέτρου
ἑπόμενος αλλά ἑπομένως
3) Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία:
ἄγομαι, παρήγορος
4) Κάθε βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία:
δένδρον, κόσμος
5) Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία μπροστά από μακρόχρονη λήγουσα (μακρόν προ μακρού οξύνεται):
θήκη, κώμη
6) Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη μπροστά από βραχύχρονη λήγουσα (μακρόν προ βραχέος περισπάται):
κῆπος, χῶρος, φεῦγε.
ü Εξαιρούνται οι λέξεις:
εἴθε, ναίχι, εἴτε, οὔτε, μήτε, ὥσπερ, ὥστε, ἥτις, τήνδε.
v ειδικοί κανόνες
1. Η ασυναίρετη ονομαστική, αιτιατική και κλητική των πτωτικών, όταν τονίζεται στη λήγουσα, κανονικά παίρνει οξεία:
ὁ ποιητής, τόν ποιητήν, ὦ ποιητὰ- οἱ ποιηταί, τοὺς ποιητάς, ὦ ποιηταὶ
2. Η μακροκατάληκτη γενική και δοτική των πτωτικών, όταν τονίζεται στη λήγουσα, παίρνει περισπωμένη:
τοῦ ποιητοῦ- τᾦ ποιητῇ- τῶν ποιητῶν, τοῖς ποιηταῖς
ü Εξαιρούνται τα αττικόκλιτα: τοῦ λεώ, τᾦ λεῴ, ...
3. Στα πτωτικά, όπου τονίζεται η ονομαστική του ενικού, εκεί τονίζονται και οι άλλες πτώσεις του ενικού και πληθυντικού, εκτός αν εμποδίζει η λήγουσα:
λέων, λέοντος, λέοντες αλλά λεόντων
ἕκαστος, ἕκαστον, ἕκαστοι αλλά ἑκάστου, ἑκάστων, ἑκάστοις
ü Εξαιρέσεις:
i. Τα πρωτόκλιτα ουσιαστικά στη γενική πληθυντικού τονίζονται πάντα στη λήγουσα: ὁ νεανίας, τῶν νεανιῶν.
ii. Τα μονοσύλλαβα ονόματα της γ’ κλίσης στη γενική και δοτική όλων των αριθμών τονίζονται κανονικά στη λήγουσα[1]: ἡ φλόξ- τῆς φλογός, τῇ φλογὶ
4. Κάθε λέξη που λήγει σε –ευ και –ου, όταν τονίζεται στη λήγουσα, παίρνει περισπωμένη:
ὦ βασιλεῦ, φεῦ, πανταχοῦ.
ü Εξαιρούνται: ἰδού, ἰού, οὔ, ποὺ(=κάπου, ίσως).
5. Τα επιρρήματα σε –ως, όταν τονίζονται στη λήγουσα, παίρνουν περισπωμένη:
καλῶς, ευτυχῶς.
6. Οι μονοσύλλαβοι ρηματικοί τύποι με μακρό φωνήεν παίρνουν περισπωμένη:
θῶ, θῇς, στῶ, φῶ, φῇς
ü Εξαιρούνται: χρὴ και φὴς ή φῂς (οριστική του φημί).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να τονίσετε την παραλήγουσα των παρακάτω λέξεων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τους κανόνες τονισμού.
ὁ κηπος, οἱ κηποι, τοῖς κηποις, τοσουτοι, τοσουτους, τοσαυτη, μοιρᾳ, μοιραι, χωραις, οὑτω, οὑτοι, τουτων, αὑτη, δηλος, δηλοι, οἰκοι(επιρ.), πειρωμαι, εἱλεν, εἰδος, ἐπιμελειᾳ, ὁποιοι, ποιησαι(απαρ.), μειναι(απαρ.), πλειστοι, πλειστων, οἰκου, μητε, ὡσπερ, γνωναι, γνωμῃ, μνησθηναι(απαρ.), ζωμεν, δωρον, δωροις, δωρῳ, δωρου, ηὑρον, οἰμοι(επιφ.), οἰμαι, ποιει(προστ.)
2. Να τονιστούν και να τεθούν τα πνεύματα στις παρακάτω λέξεις
την πολιν, τω ανθρωπω, λεγομεν, επικινδυνος, πειθομαι, τοπος, κωμαι, ο πλανητης, οι μαθηται, η αγνοια, τον σχοινον, της οδου, η επομενη, τοις αμαρτωλοις, εβδομηκοντα, τη ρομφαια, αναδεομεθα, αχαριστως, μειον, το κητος, τα κητη, οποι, οιπερ, πολυσαρκος, συστημα, υπακουω, ιδρυτην, αι αμπελοι, θαυμα
3. Να τεθεί το σωστό πνεύμα στις λέξεις της δεξιάς στήλης, αφού συμπληρωθεί με δασύ ή ψιλό άφωνο το κενό των σύνθετων λέξεων της αριστερής στήλης.
ἀ__οπλίζω (π, φ)
κα__αιρῶ (τ, θ)
ἀ__αίμαξις (π, φ)
ὑ__έστη (π, φ)
ἐ__αρμόζω (π, φ)
ἀ__ηγοῦμαι (π, φ)
ὑ__αρπάζω (π, φ)
με__επόμενος (τ, θ)
ὑ__έρπω (π, φ)
ἄ__εσις (π, φ)
κα__ησυχάζω (τ, θ)
ε__άμιλλος (π, φ)
κα__ημερινός (τ, θ)
ὑ__ήλιος (π, φ)
|
οπλίζω, οπλίτης, όπλον
αιρῶ, αιροῦμαι, αίρεσις
αιμα
έστην
αρμόττω και αρμόζω
ηγοῦμαι, ηγεμών, ηγήτωρ
αρπάζω, αρπαγή
έπομαι
έρπω, ερπετόν
ίημι
ήσυχος
άμιλλα
ημέρα
ήλιος
|
Επιμέλεια: Χαρίδημος Ξενικάκης
[1] Όμως τα ονόματα ἡ δᾴς, ὁ θώς, τὸ οὖς, ὁ παῖς, ὁ δμώς, ὁ Τρώς και το φῶς στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα.