Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων Αρχαίας Ελληνικής

Παραθετικά

Επιθέτων

 

1) β’κλίσης σε -ος

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ σε -ότερος / -ότατος	ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ σε -ώτερος / -ώτατος
1. αν προηγείται συλλαβή φύσει μακρόχρονη, δηλαδή μακρόχρονο φωνήεν ή δίφθογγος (η, ω, ου, ει, αι)  π.χ. ξηρός, ξηρό-τερος, ξηρό-τατος γενναῖος, γενναιό-τερος, γενναιό-τατος	1. αν προηγείται συλλαβή βραχύχρονη: π.χ. νέος, νεώ-τερος, νεώ-τατος σοφός, σοφώ-τερος, σοφώ-τατος
2. αν προηγείται συλλαβή θέσει μακρόχρονη, δηλαδή βραχύχρονο φωνήεν και ακολουθούν δυο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό -ξ, -ψ π.χ. θερμός, θερμό-τερος, θερμό-τατος ἔνδοξος, ἐνδοξό-τερος, ἐνδοξό-τατος	2. όσα λήγουν σε: -ιος, -ιμος, -ικος, -ινος  π.χ. δόκιμος
3. όσα έχουν ως δεύτερο συνθετικό τις λέξεις:, νίκη, τιμή, λύπη, ψυχή, θυμός, κῦρος, κίνδυνος π.χ. ἔγκυρος	3. όσα λήγουν σε: -ακος, -αλος, -αμος, -ανος, -αρος, -ατος, ΠΡΟΣΟΧΗ: εξαιρείται το ἀνιαρός
4. τα επίθετα: ἀνιαρός, ἰσχυρός, ψιλός, πρᾶος, λιτός, φλύαρος	4. όσα λήγουν σε: -υρος, - χος,  π.χ. ἥσυχος

2) γ’κλίσης και λοιπές καταλήξεις

α) –ύτερος, ύτατος

Τα τρικατάληκτα τριτόκλιτα επίθετα σε –υς, -εῖα, -ύ.

βαρύς, -εῖα, -ύ

βαρύ-τερος,  βαρυ-τέρα,  βαρύ-τερον

βαρύ -τατος,  βαρυ -τάτη,  βαρύ -τατον

Κατ’ αναλογίαν σχηματίζονται και ορισμένα δευτερόκλιτα:

ἐλαφρός -ἐλαφρύτερος-ἐλαφρύτατος

χοντρός-χοντρύτερος-χοντρύτατος.

β) -έστερος, -έστατος Τα τριτόκλιτα επίθετα σε –ης, -ες και -ων, -ον (γεν. –ονος): ἀληθής, -ής, -ές ἀληθ-έσ-τερος,  ἀληθ -εσ-τέρα,  ἀληθ -έσ-τερον ἀληθ -έσ-τατος,  ἀληθ -εσ-τάτη,  ἀληθ -έσ-τατον εὐδαίμων, -ων, -ον εὐδαιμον-έσ-τερος,  εὐδαιμον-εσ-τέρα,  εὐδαιμον-έσ-τερον εὐδαιμον-έσ-τατος,  εὐδαιμον-εσ-τάτη,  εὐδαιμον-έσ-τατον " Ομοίως τα επίθετα ἄκρατος (= αυτός που δεν έχει ανακατευτεί με άλλον, ανόθευτος), ἄσμενος (= ευχαριστημένος), ἐρρωμένος (= δυνατός), πένης και χαρίεις. ἄκρατος, -ος, -ον ἀκρατ-έσ-τερος,  ἀκρατ-εσ-τέρα,  ἀκρατ-έσ-τερον ἀκρατ-έσ-τατος (και ἀκρατό-τατος),  ἀκρατ-εσ-τάτη (και ἀκρατο-τάτη),  ἀκρατ-έσ-τατον (και ἀκρατό-τατον) ἄσμενος,-ος, -ον ἀσμεν-έσ-τερος (και ἀσμενώ-τερος) ἀσμεν-εσ-τέρα (και ἀσμενω-τέρα) ἀσμεν-έσ-τερον (και ἀσμενώ-τερον) ἀσμεν-έσ-τατος (και ἀσμενώ-τατος),  ἀσμεν-εσ-τάτη (και ἀσμενω-τάτη), ἀσμεν-έσ-τατον (και ἀσμενώ-τατον) ἐρρωμένος,- η,-ον ἐρρωμεν-έσ-τερος, ἐρρωμεν-εσ-τέρα,  ἐρρωμεν-έσ-τερον ἐρρωμεν-έσ-τατος,  ἐρρωμεν-εσ-τάτη,  ἐρρωμεν-έσ-τατον πένης πεν-έσ-τερος,  πεν-εσ-τέρα,  πεν-έσ-τερον πεν-έσ-τατος, πεν-εσ-τάτη,  πεν-έσ-τατον χαρίεις                             χαρι-έσ-τερος, -α, -ον                                   χαρι-έσ-τατος, -η, ον γ) –ούστερος, -ούστατος Το επίθετο ἁπλοῦς και τα συνηρημένα επίθετα της β΄ κλίσης με β΄ συνθετικό το όνομα νοῦς σχηματίζουν τα παραθετικά τους σε -ούστερος, -ούστατος: ἁπλοῦς, -ῆ,-οῦν ἁπλ-ούστερος,  ἁπλ-ουστέρα,  ἁπλ-ούστερον ἁπλ-ούστατος,  ἁπλ-ουστάτη,  ἁπλ-ούστατον εὔνους, -η,-ουν εὐν-ούστερος,  εὐν-ουστέρα,  εὐν-ούστερον εὐν-ούστατος,  εὐν-ουστάτη,  εὐν-ούστατον δ) -ίστερος, -ίστατος Τα μονοκατάληκτα επίθετα ἅρπαξ, βλάξ, λάλος (= φλύαρος), κλέπτης, πλεονέκτης και ἄχαρις σχηματίζουν τα παραθετικά τους σε -ίστερος, -ίστατος ἅρπαξ ἁρπαγ-ίσ-τερος,  ἁρπαγ-ισ-τέρα,  ἁρπαγ-ίσ-τερον ἁρπαγ-ίσ-τατος,  ἁρπαγ-ισ-τάτη,  ἁρπαγ-ίσ-τατον βλὰξ βλακ-ίσ-τερος,  βλακ-ισ-τέρα,  βλακ-ίσ-τερον βλακ-ίσ-τατος, βλακ-ισ-τάτη,  βλακ-ίσ-τατον λάλος λαλ-ίσ-τερος,  λαλ-ισ-τέρα,  λαλ-ίσ-τερον λαλ-ίσ-τατος, λαλ-ισ-τάτη, λαλ-ίσ-τατον κλέπτης κλεπτ-ίσ-τερος,  κλεπτ-ισ-τέρα,  κλεπτ-ίσ-τερον κλεπτ-ίσ-τατος, κλεπτ-ισ-τάτη,  κλεπτ-ίσ-τατον πλεονέκτης πλεονεκτ-ίσ-τερος,  πλεονεκτ-ισ-τέρα,  πλεονεκτ-ίσ-τερον πλεονεκτ-ίσ-τατος, πλεονεκτ-ισ-τάτη,  πλεονεκτ-ίσ-τατον
	ε) –αίτερος, -αίτατος παλαιός, -ά, -όν παλαί-τερος,  παλαι-τέρα,  παλαί-τερον παλαί-τατος,  παλαι-τάτη,  παλαί-τατον γεραιός, -ά, -όν  (= γέροντας, σεβαστός) γεραί-τερος,  γεραι-τέρα,  γεραί-τερον γεραί-τατος,  γεραι-τάτη,  γεραί-τατον σχολαῖος, -α, -ον  (= αργός, αργοκίνητος) σχολαί-τερος,  σχολαι-τέρα,  σχολαί-τερον σχολαί-τατος,  σχολαι-τάτη,  σχολαί-τατον ἴσος-η-ον ἰσ-αί-τερος, -α, -ον ἰσ-αί-τατος ὄψιος (= όψιμος), -α, -ον ὀψι-αί-τερος, -α, -ον ὀψι-αί-τατος πλησίος, -α, -ον πλησι-αί-τερος, -α, -ον πλησι-αί-τατος, -η, -ον πρῷος (από το πρώιος = πρωινός), -α, -ον πρῳ-αί-τερος, -α, -ον πρῳ-αί-τατος, -η, -ον εὔδιος, -α, -ον εὐδι-αίτερος, -α, -ον (και εὐδιέσ-τερος, -α, -ον) εὐδι-αί-τατος , -η, -ον (και εὐδιέσ-τατος, -η, -ον) ἥσυχος, -ον ἡσυχ-αί-τερος ,-α, -ον (και ἡσυχώ-τερος, -α, -ον) ἡσυχ-αί-τατος , -η, -ον (και ἡσυχώ-τατος, -η, -ον) ἴδιος, -α, -ον ἰδι-αί-τερος, -α, -ον (και ἰδιώ-τερος, -α, -ον) ἰδι-αί-τατος, -η, -ον (και ἰδιώ-τατος, -η, -ον) φίλος, -η, -ον φιλ-αί-τερος, -α, -ον ἤ φίλ-τερος, -α, -ον (και φιλ-ίων, -ιων, -ιον) φιλ-αίτατος , -η, -ον φίλ-τατος, -η, -ον Σύμφωνα με τις κανονικές καταλήξεις σχηματίζει τα παραθετικά του και το επίθετο μέλας μέλας, μέλαινα, μέλαν μελάντερος, -α, -ον μελάντατος , -η, -ον 3) Ανώμαλα παραθετικά Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός αἰσχρός, -ά, -όν ὁ,ἡ αἰσχίων, τὸ αἴσχιον αἰσχιστος, -η, -ον ἐχθρός, -ά, -όν ὁ,ἡ ἐχθίων, τὸ ἔχθιον (καὶ ὀμαλά: ἐχθρότερος, -α, -ον) ἔχθιστος, -η, -ον (και ομαλά: ἐχθρό-τατος, -η, -ον) ἡδύς, -εῖα, -ὺ ὁ, ἡ ἡδίων, τὸ ἥδιον ἥδιστος, -η, -ον καλός, -ή, -όν ὁ, ἡ καλλίων, τὸ κάλλιον κάλλιστος, -η, -ον μέγας - μεγάλη - μέγα ὁ, ἡ μείζων, τὸ μεῖζον μέγιστος, -η, -ον ῥᾴδιος, -α, -ον ὁ, ἡ ῥᾴων, τὸ ῥᾷον ῥᾷστος, -η, -ον ταχύς, -εῖα, -ὺ ὁ, ἡ θάττων, τὸ θᾶττον τάχιστος, -η, -ον ἀγαθός, -ή, -όν ὁ, ἡ ἀμείνων, τὸ ἄμεινον ὁ, ἡ βελτίων, τὸ βέλτιον ὁ, ἡ κρείττων, τὸ κρεῖττον ὁ, ἡ λῴων, τὸ λῷον ἄριστος, -η, -ον βέλτιστος, -η, -ον κράτιστος, -η, -ον λῷστος, -η, -ον κακός, -ή, -όν ὁ, ἡ κακίων, τὸ κάκιον ὁ, ἡ χείρων, τὸ χεῖρον κάκιστος, -η, -ον χείριστος, -η, -ον μακρός, -ά, -όν μακρότερος, -α, -ον ὁ, ἡ μάσσων, τὸ μᾶσσον μακρότατος, -η, -ον μήκιστος, -η, -ον μικρός, -ά, -όν μικρότερος, -α, -ον ὁ, ἡ ἐλάττων, τὸ ἔλαττον ὁ, ἡ ἥττων, τὸ ἧττον μικρότατος, -η, -ον ἐλάχιστος, -η, -ον ἐπιρρ. ἥκιστα ὀλίγος, -η, -ον ὁ, ἡ μείων, τὸ μεῖον ὀλίγιστος, -η, -ον πολύς - πολλή - πολύ ὁ, ἡ πλείων, τὸ πλέον πλεῖστος, -η, -ον Κλίση συγκριτικού π.χ. ὁ,ἡ βελτίων, τὸ βέλτιον Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ον. ὁ, ἡ βελτίων τὸ βέλτιον οἱ, αἱ βελτίον-ες ή βελτίους τὰ βελτίον-α ή βελτίω Γεν. τοῦ,τῆς βελτίον-ος τοῦ βελτίον-ος τῶν βελτιόν-ων τῶν βελτιόν-ων Δοτ. τῷ, τῇ βελτίον-ι τῷ βελτίον-ι τοῖς, ταῖς βελτίοσι(ν) τοῖς βελτίοσι(ν) Αιτ. τόν, τὴν βελτίον-α  ή βελτίω τὸ βέλτιον τούς, τὰς βελτίον-ας ή βελτίους τὰ βελτίον-α ή βελτίω Κλητ. ὦ βέλτιον ὦ βέλτιον (ὦ) βελτίον-ες ή βελτίους (ὦ) βελτίον-α ή βελτίω Περιφραστικά παραθετικά Σχηματισμός συγκριτικός βαθμός: με το επίρρημα μᾶλλον   ·         υπερθετικός βαθμός: με το επίρρημα μάλιστα  π.χ. ἐπιμελής, μᾶλλον ἐπιμελής, μάλιστα ἐπιμελής Όλα τα επίθετα που σχηματίζουν μονολεκτικά παραθετικά μπορούν να σχηματίσουν παράλληλα και περιφραστικά παραθετικά.  ? Παρατηρήσεις στα περιφραστικά παραθετικά: Σχηματίζουν τα παραθετικά τους μόνο περιφραστικά: 1) οι μετοχές π.χ.      δυνάμενος – μᾶλλον δυνάμενος – μάλιστα δυνάμενος             συμφέρων – μᾶλλον συμφέρων – μάλιστα συμφέρων             2) μερικά μονοκατάληκτα επίθετα που χρησιμοποιούνται και ως ουσιαστικά.: π.χ.      εἴρων – μᾶλλον εἴρων – μάλιστα εἴρων, ἔνδακρυς – μᾶλλον ἔνδακρυς – μάλιστα ἔνδακρυς. Έτσι και τα εὔελπις, κόλαξ, ὑβριστής, φιλόγελως κ.ά. Ελλειπτικά παραθετικά Μερικά επίθετα δεν έχουν θετικό βαθμό ή και έναν από τους δύο άλλους βαθμούς. Τα παραθετικά των επιθέτων αυτών λέγονται ελλειπτικά παραθετικά. Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός (ἄνω) ἀνώ-τερος ἀνώ-τατος (κάτω) κατώ-τερος κατώ-τατος (πρὸ) πρό-τερος πρῶτος (ὑπὲρ) ὑπέρ-τερος ὑπέρ-τατος ἐπικρατῶν ἐπικρατ-έστερος - προτιμώμενος προτιμό-τερος - - ὕστερος ὕστατος -                                                           -                                          ὕπατος -                                                           -                                         ἔσχατος                 @  Παρατήρηση στα παραθετικά των επιθέτων: Μερικά επίθετα δεν σχηματίζουν παραθετικά, γιατί φανερώνουν ιδιότητα, ποιότητα ή κατάσταση που δεν παρουσιάζει βαθμούς. Τέτοια επίθετα είναι όσα φανερώνουν:  α) ύλη: π.χ. λίθινος, ἀργυροῦς, γήινος  β) τοπική ή χρονική σχέση: π.χ. χερσαῖος, θαλάσσιος, θερινός, ἡμερήσιος  γ) μέτρο: π.χ. σταδιαῖος, πηχυαῖος  δ) καταγωγή ή συγγένεια: π.χ. πατρῷος, μητρικός  ε) μόνιμη κατάσταση: π.χ. θνητός, νεκρός  στ) μερικά σύνθετα με α΄ συνθετικό το στερητικό ἀ-: π.χ. ἀθάνατος, ἄυλος, ἄυπνος, ἄψυχος κ.ά.  ζ) μερικά συνθετικά με α΄ συνθετικό το επίθετο πᾶς ή την πρόθεση ὑπέρ:  π.χ. πάνσοφος, πάντιμος, πάγκαλος , ὑπερμεγέθης, ὑπέρλαμπρος Παραθετικά Επιρρημάτων   Γενικά: ·         Θετικός βαθμός: από τη γενική πληθυντικού του επιθέτου (π.χ. ἀληθής- ἀληθῶν) με την κατάληξη –ως (διατηρώντας τον τονισμό της γενικής), π.χ. ἀληθῶν _ ἀληθῶς ·         Συγκριτικός βαθμός: όμοιος με την ενική αιτιατική του ουδετέρου του συγκριτικού επιθέτου, π.χ. ἀληθής _ ἀληθέστερον ·         Υπερθετικός βαθμός: όμοιος με την πληθυντική αιτιατική του ουδετέρου του υπερθετικού επιθέτου, π.χ. ἀληθής _ ἀληθέστατα Παραδείγματα: (δίκαιος) δικαίως, δικαιότερον, δικαιότατα (σοφός) σοφῶς, σοφώτερον, σοφώτατα (σώφρων) σωφρόνως, σωφρονέστερον, σωφρονέστατα (ἡδύς) ἡδέως, ἥδιον, ἥδιστα (καλός) καλῶς, κάλλιον, κάλλιστα κ.ά. m Ανώμαλα επιρρήματα: Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός εὖ ἄμεινον βέλτιον κρεῖττον ἄριστα βέλτιστα κράτιστα ὀλίγον μεῖον ἔλαττον ἧττον ὀλίγιστα ἐλάχιστα ἥκιστα πολὺ πλέον πλεῖστα ή πλεῖστον     μάλα                         μᾶλλον                              μάλιστα m Τοπικά επιρρήματα: Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός ἄνω ἀνωτέρω ἀνωτάτω ἄπωθεν (= μακριά) ἀπωτέρω ἀπωτάτω ἐγγὺς (= κοντά) ἐγγυτέρω ἐγγύτερον ἔγγιον ἐγγυτάτω ἐγγύτατα ἔγγιστα ἔξω ἐξωτέρω ἐξωτάτω ἔσω (καὶ εἴσω) ἐσωτέρω ἐσωτάτω κάτω κατωτέρω κατωτάτω πόρρω πορρωτέρω πορρωτάτω πέρα περαιτέρω - m Χρονικά επιρρήματα : Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός πάλαι παλαίτερον παλαίτατα πρωί πρωιαίτερον πρῳαίτερον πρωιαίτατα πρῳαίτατα ὀψέ (= ἀργά) ὀψιαίτερον ὀψιαίτατα @ Παρατήρηση στα παραθετικά των επιρρημάτων: Και τα παραθετικά των επιρρημάτων, όπως και των επιθέτων, εκφέρονται κάποτε περιφραστικά με τα μᾶλλον, μάλιστα και το θετικό.  π.χ.      σοφῶς, μᾶλλον σοφῶς, μάλιστα σοφῶς              ἡδέως, μᾶλλον ἡδέως, μάλιστα ἡδέως