Παραθετικά σχηματίζουν τα επίθετα, τα επιρρήματα αλλά και οι
επιθετικές μετοχές.
Δεν έχουν όμως όσα δηλώνουν ύλη, τόπο ή χρόνο, μέτρο, συγγένεια ή
καταγωγή, τέλεια ή αρνητική έννοια (immortalis -34, αθάνατος), προέρχονται
από ουσιαστικά (sonorus-27, ηχηρός από το sonor) ή έχουν ως α΄ συνθετικό
τις προθέσεις super-, per-, prae-. Εξαιρούνται τα praeclarus (12) και praecox
(25).
Α.
Σχηματισμός:
α) Ο συγκριτικός βαθμός προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -ior (για το αρσενικό και θηλυκό) και -ius (για το ουδέτερο) στο θέμα του επιθέτου, το οποίο το βρίσκουμε πάντα από τη γενική ενικού αν αφαιρέσουμε την κατάληξη -i (για τα 2κλιτα) και -is (για τα 3κλιτα)
|
π.χ.
|
αρσενικό + θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
|
(modestus, -a, -um)
(grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer, -eris, -ere) |
modest -ior,
grand -ior, pulchr -ior, tener -ior, acr -ior, celer -ior, |
modest -ius
grand -ius pulchr -ius tener -ius acr -ius celer -ius |
β) Ο υπερθετικός βαθμός, αντίστοιχα, προκύπτει από την προσθήκη της κατάληξης -issimus, -issima, -issimum στο θέμα της γενικής.
Εξαιρούνται τα δευτερόκλιτα και τριτόκλιτα επίθετα που το αρσενικό
γένος στην ονομαστική του ενικού λήγει σε -er.
Σε αυτά τα επίθετα, για τον σχηματισμό του υπερθετικού, προσθέτουμε την
κατάληξη -rimus, -rima, -rimum στην ονομαστική ενικού του αρσενικού
γένους.
|
π.χ.
|
αρσενικό + θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
|
αλλά |
(modestus, -a, -um)
(grandis, -is, -e) (pulcher, -chra, -chrum) (tener, -era, -erum) (acer, acris, acre) (celer,- eris, -ere) |
modest -ior, modest -ius
grand -ior, grand -ius pulchr-ior, pulchr-ius tener-ior, tener-ius acr-ior, acr-ius celer-ior, celer-ius |
modest-issimus, -a, -um
grand-issimus, -a, -um pulcher-rimus, -a, -um tener-rimus, -a, -um acer-rimus, -a, -um celer-rimus, -a, -um |
Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις
·
Τα δευτερόκλιτα επίθετα που λήγουν
σε -quus, -a, -um σχηματίζουν κανονικά τα παραθετικά
π.χ. antiquus: antiquior, -ius/ antiquissimus, -a, -um (41)
π.χ. antiquus: antiquior, -ius/ antiquissimus, -a, -um (41)
·
Τα επίθετα facilis
(36), difficilis,
similis,
dissimilis,
humilis,
gracilis
σχηματίζουν τον υπερθετικό με την κατάληξη -limus,
-a,
-um (στο
θέμα του θετικού)
π.χ. facillimus, -a, -um, simillimus, -a, -um
π.χ. facillimus, -a, -um, simillimus, -a, -um
·
Το επίθετο dexter, -tra, -trum (34) σχηματίζει συγκριτικό dexterior, -ius και υπερθετικό dextimus
·
Το επίθετο maturus, -a, -um (27) σχηματίζει ομαλό συγκριτικό maturior, maturius και υπερθετικό maturissimus, -a,
-um αλλά και maturrimus, -a, -um
·
Έχουν διπλό υπερθετικό:
|
exterus, -a, -um
|
exterior, -ius
|
extremus,
-a, -um/ extimus, -a, -um (25)
|
|
posterus, -a, -um
|
posterior, -ius
|
postremus,
-a, -um/ postumus, -a, -um (48)
|
|
superus, -a, -um
|
superior, -ius
|
supremus,
-a, -um/ summus, -a, -um (28)
|
·
Τα δευτερόκλιτα επίθετα που πριν
από την κατάληξη -us έχουν φωνήεν e, i, u σχηματίζουν τα παραθετικά τους
περιφραστικά, με τη βοήθεια των παραθετικών του επιρρήματος magnopere
|
nimius, -a, -um
|
magis nimius, -a, -um
|
maxime nimius, -a, -um (25)
|
|
temerarius
|
magis temerarius
|
maxime temerarius (49)
|
·
Παραθετικά επίθετα χωρίς θετικό βαθμό
(γιατί σχηματίστηκαν από προθέσεις ή επιρρήματα):
|
(prae = εμπρός)
|
prior, -ius
|
primus, -a, -um (41)
|
|
(prope = κοντά)
|
propior, -ius
|
proximus, -a, -um (18)
|
|
(ultra = πέρα)
|
ulterior, -ius
|
ultimus, -a, -um (5)
|
·
Επίθετα χωρίς συγκριτικό ή
υπερθετικό βαθμό:
α.
χωρίς συγκριτικό:
|
novus
|
(recentior, -ius)
|
novissimus, -a, -um(26)
|
β.
χωρίς υπερθετικό:
|
alacer
|
alacrior (13)
|
|
senex
|
senior (40)
|
·
Όσα δευτερόκλιτα σύνθετα επίθετα
λήγουν σε -ficus, -dicus, -volus σχηματίζουν παραθετικά σε -entior, -ius και -entissimus, -a, -um
|
beneficus
|
beneficentior, -ius
|
beneficentissimus,
-a, -um(4)
|
·
Ανώμαλος σχηματισμός παραθετικών
|
bonus
|
melior, -us
|
optimus, -a, -um
(41)
|
|
magnus
|
maior, -ius
|
maximus, -a, -um
(36)
|
|
parvus
|
minor, -us
|
minimus, -a, -um (27)
|
|
multi-ae-a
|
plures, (i)a
|
plurimi, -ae, -a
(27)
|
|
inops
|
egentior, -ius
|
egentissimus, -a,
-um (44)
|
·
Του επιθέτου libens συναντούμε μόνο το επίρρημα libenter (30)
Β.
Κλίση παραθετικών
α. Ο συγκριτικός των επιθέτων κλίνεται όπως των τριτοκλίτων δικαταλήκτων επιθέτων αλλά σχηματίζουν:
αφαιρετική ενικού, όλων των γενών, -e
ονομ., αιτιατ., κλητ. πληθ. ουδετέρου γένους -a
γενική πληθυντικού, όλων των γενών, -um
ü Εξαιρείται ο συγκριτικός του multi,-ae,-a που
είναι plures, plura/ pluria και στη γενική πληθυντικού κάνει plurium (όμοια και το complures -34)
β. Ο υπερθετικός των επιθέτων κλίνεται όπως των δευτεροκλίτων τρικαταλήκτων επιθέτων. Παραθέτουμε την κλίση ενός επιθέτου στον συγκριτικό βαθμό.
Ενικός Αριθμός
|
αρσενικό + θηλυκό
|
ουδέτρο
|
||
|
Ονομ.
Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ. |
melior
melioris meliori meliorem melior meliore |
melius
melioris meliori melius melius meliore |
|
Πληθυντικός Αριθμός
|
Ονομ.
Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ. Αφαιρ. |
meliores
meliorum melioribus meliores meliores melioribus |
meliora
meliorum melioribus meliora meliora melioribus |
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ
Θετικός βαθμός
Για να σχηματίσουμε τον θετικό βαθμό ενός επιρρήματος που προέρχεται από επίθετο ακολουθούμε τα εξής βήματα:
Για να σχηματίσουμε τον θετικό βαθμό ενός επιρρήματος που προέρχεται από επίθετο ακολουθούμε τα εξής βήματα:
1.
Σχηματίζουμε τη γενική ενικού του επιθέτου στο αρσενικό γένος
π.χ. gratus γεν. grat -i,
pulcher γεν. pulchr -i,
liber γεν. liber -i,
ferox γεν. feroc -is,
impudens γεν. impudent -is,
celer γεν. celer -is,
acer γεν. acr -is,
2.
Αφαιρούμε την κατάληξη -i (για τα επίθετα της β΄ κλίσης) ή την
κατάληξη -is (για τα επίθετα της γ΄ κλίσης).
3.
Προσθέτουμε ως κατάληξη
o στα
επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της β΄
κλίσης το -e
π.χ. grat -e, pulchr -e, liber –e
o στα
επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της γ΄
κλίσης το -iter
π.χ. feroc -iter, celer -iter, acr –iter
o στα
επιρρήματα που προέρχονται από επίθετα της
γ΄ κλίσης που λήγουν σε -ens (-entis),
-ans (-antis), ers (-ertis) το –er
π.χ. impudent
-er
Συγκριτικός βαθμός
Ο συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος ταυτίζεται με την αιτιατική
ενικού του συγκριτικού βαθμού του ουδετέρου γένους του επιθέτου
π.χ. grat -ius, pulchr -ius, liber -ius,
feroc -ius, impudent -ius, celer -ius, acr -ius
Υπερθετικός βαθμός
Ο υπερθετικός βαθμός του επιρρήματος σχηματίζεται από τον
υπερθετικό βαθμό του επιθέτου με την κατάληξη –e
π.χ. gratissime, pulcherrime, liberrime,
ferocissime, impudentissime, celerrime, acerrime
|
επίθετο
|
επίρρημα
|
||
|
θετικός
|
συγκριτικός
|
υπερθετικός
|
|
|
gratus (grat -i)
pulcher (pulchr -i) liber (liber -i) gravis (grav -is) ferox (feroc -is) impudens (impudent -is) celer (celer -is) acer (acr -is) malus (mal -i) |
grat -e
pulchr -e liber -e grav -iter feroc -iter impudent -er celer -iter acr -iter mal -e |
grat -ius
pulchr -ius liber -ius grav -ius feroc -ius impudent -ius celer -ius acr -ius pe -ius |
gratissime
pulcherrime liberrime gravissime ferocissime impudentissime celerrime acerrime pessime |
Διαφορά στο
σχηματισμό του θετικού βαθμού
Τα επίθετα bonus, facilis, durus, tristis, mitis και secretus παρουσιάζουν κάποιες διαφορές στον σχηματισμό του θετικού βαθμού. Συγκεκριμένα:
|
επίθετο
|
επίρρημα
|
||
|
θετικός
|
συγκριτικός
|
υπερθετικός
|
|
|
bonus (bon -i)
facilis (facil -is) durus (dur -i) tristis (trist -is) mitis (mit -is) secretus (secret -i) |
bene
facile dure και duriter triste και tristiter mite και mititer secrete και secreto |
melius
facilius durius tristius mitius secretius |
optime
facillime durissime tristissime mitissime ― |
Ανώμαλα παραθετικά
επιρρημάτων
Τα παρακάτω επιρρήματα που συναντώνται στο σχολικό εγχειρίδιο (τα
περισσότερα από τα οποία δεν παράγονται από επίθετα) σχηματίζουν με διαφορετικό
τρόπο τους 3 βαθμούς
|
θετικός
|
συγκριτικός
|
υπερθετικός
|
|
multum (= πολύ)
|
plus
|
plurimum
|
|
non multum ή paulum
(= λίγο)
|
minus
|
minime
|
|
magnopere (ή magno
opere) (= πολύ)
|
magis
|
maxime
|
|
prope (= κοντά)
|
propius
|
proxime
|
|
diu (= πολύ χρόνο)
|
diutius
|
diutissime
|
|
prae (= πριν)
|
prius
|
primum/ primo
|
|
post (= ύστερα)
|
posterius
|
postremo/ postremum
|
|
satis (= αρκετά)
|
satius
|
―
|
|
supra (= πάνω)
|
superius
|
summe
|