1)
Κανόνας
μετατροπών αύξησης ιστορικών χρόνων:
α -> η: ἀγοράζω
-> ἠγόραζον ε -> η: ἐλπίζω -> ἢλπιζον
ο -> ω: ὁρίζω
-> ὣριζον αι -> ῃ: αἰσθάνομαι -> ᾐσθανόμην
ει -> ῃ: εἰκάζω
-> ᾔκαζον αυ
-> ηυ: αὐξάνω -> ηὒξανον
ευ ->
ηυ:
εὒχομαι -> ηὐχόμην οι -> ῳ: οἰκτίρω -> ᾢκτιρον
ι -> ῑ: ἱκετεύω
-> ἱκέτευον υ
-> ῡ: ὑβρίζω -> ὓβριζον
2) Αναδιπλασιασμός
|
Το ρήμα αρχίζει από:
|
είδος αναδιπλασιασμού
|
||
|
Α.
|
1. απλό σύμφωνο (εκτός του ῥ-)
2. δύο σύμφωνα, από τα οποία:
|
το πρώτο είναι άφωνο
(κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ)
και το δεύτερο υγρό ή έρρινο
(λ, ρ, μ, ν, )
|
επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ε
λύω → λέλυκα
γράφω → γέγραφα
|
|
|
Για όσα αρχίζουν με δασύ
άφωνο:
|
-Όταν ένα ρήμα αρχίζει με
φ ο αναδιπλασιασμός γίνεται με το
γράμμα π και όχι με το φ.
-Όταν ένα ρήμα αρχίζει με
χ ο αναδιπλασιασμός γίνεται με το
γράμμα κ και όχι με το χ.
-Όταν ένα ρήμα αρχίζει με
θ ο αναδιπλασιασμός γίνεται με το
γράμμα τ και όχι με το θ.
|
π.χ. φυτεύ-ω à
πε-φύτευ-κα, όχι φε-φύτευ-κα
π.χ. χορεύ-ω à
κε-χόρευ-κα, όχι χε-χόρευ-κα
π.χ. θύ-ω à
τέ-θυ-κα, όχι θέ-θυ-κα
|
|
Β.
|
1. διπλό σύμφωνο (ζ, ξ, ψ)
2. ῥ-
3. δύο σύμφωνα, χωρίς να είναι το πρώτο
άφωνο και το δεύτερο υγρό ή έρρινο
4. τρία σύμφωνα
|
συλλαβική αύξηση
ψηφίζω → ἐψήφικα
ῥάπτω → ἔρραφα
κτείνω → ἔκτονα
στρατεύω → ἐστράτευκα
|
|
|
Γ.
|
φωνήεν ή δίφθογγο
|
χρονική αύξηση
ἐλπίζω → ἤλπικα
ἁθροίζω → ἥθροικα
|
|
3)
Παρατηρήσεις για την αύξηση
|
Α)Η αύξηση στον αόριστο παραμένει
ΜΟΝΟ στην οριστική. Οι υπόλοιπες εγκλίσεις σχηματίζονται από το θέμα
της οριστικής αορίστου ΧΩΡΙΣ την
αύξηση
π.χ. ἠγγειλάμην // ΥΠΟΤ=ἀγγείλωμαι // ΕΥΚΤ= ἀγγειλαίμην//
ΠΡΟΣΤ.=ἄγγειλαι
Β) Η αύξηση στα σύνθετα ρήματα είναι εσωτερική
π.χ. εἰσβάλλω = εἰσ-έ-βαλλον
Γ) Το κ της πρόθεσης ἐκ γίνεται ἐξ στους ιστορικούς χρόνους π.χ. ἐκβάλλω- ἐξέβαλλον
Δ) Οι προθέσεις πρό και περί στους ιστορικούς χρόνους δεν
χάνουν το τελικό τους φωνήεν π.χ. προλέγω- προέλεγον // περιβάλλω -
περιέβαλλον
|
4)
Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΟΝΟΥ ΣΤΑ ΣΥΝΘΕΤΑ ΡΗΜΑΤΑ
|
α)
Ο
τόνος στα σύνθετα ρήματα δεν ανεβαίνει, σε κανένα ρηματικό τύπο, πιο πάνω από
τη λήγουσα της πρόθεσης, όταν αυτή είναι δισύλλαβη.
β)
Στην προστακτική στους
σύνθετους ρηματικούς τύπους με μονοσύλλαβη ή δισύλλαβη πρόθεση, ο τόνος
ανεβαίνει στην πρόθεση (ή στη λήγουσα της δισύλλαβης πρόθεσης), μόνο στην
περίπτωση που το επιτρέπει η λήγουσα της λέξης, η οποία στην περίπτωση αυτή πρέπει
να είναι βραχύχρονη.
Πρακτικά, στο β΄ενικό και πληθυντικό της
προστακτικής ( στα απλά και σύνθετα ρήματα) ο τόνος ανεβαίνει μέχρι και την
προπαραλήγουσα επειδή η κατάληξη είναι βραχύχρονη. π.χ. ἀπόλυε, ἀπόλυσον, ἀπολύετε,
ἀπολύσατε
Σε
κάθε περίπτωση, δηλαδή, ισχύει ο νόμος της τρισυλλαβίας, ο οποίος
απαγορεύει να τονίζεται η προπαραλήγουσα σε μία λέξη που έχει μακρόχρονη
λήγουσα.
Ειδικότερα,
για την προστακτική:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ : στο β΄ ενικό ο τόνος παραμένει στην παραλήγουσα
είτε το ρήμα είναι απλό είτε σύνθετο γιατί η λήγουσα είναι μακρόχρονη. π.χ.
λύου ,παραλύου
ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α΄: στο β΄ ενικό ο τόνος ανεβαίνει στην
προπαραλήγουσα στα υπερδισύλλαβα ή σύνθετα ρήματα γιατί η κατάληξη - αι είναι
βραχύχρονη π.χ. στρατεύομαι - ἐστρατευσάμην- στράτευσαι // ἀπολύομαι - ἀπελυσάμην- ἀπόλυσαι
γ) Οι
μετοχές και τα απαρέμφατα των σύνθετων ρημάτων της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
διατηρούν, σε κάθε περίπτωση, τον τόνο τους σταθερό, ακόμη κι όταν είναι σύνθετα. π.χ. τάττομαι - τάξασθαι- παρατάξασθαι. Ισχύει
για όλα τα ρήματα , σε όλους τους χρόνους και όλες τις φωνές
|
5) Η
κατάληξη -οι και -αι στην ευκτική είναι μακρόχρονη, π.χ. λύσοι
Επιμέλεια: Χαρίδημος Ξενικάκης