Επεξεργασία και ανάπτυξη θέματος στην Έκθεση

1. Ανάλυση του θέματος

ü Ανάγνωση του θέματος

Κάνουμε πολλές και προσεκτικές αναγνώσεις της εκφώνησης του θέματος, με σκοπό την εξοικείωση με το θέμα μέσα από την πλήρη και ορθή κατανόησή του.

ü Διευκρίνιση των «άγνωστων» λέξεων

Η ύπαρξη «άγνωστων» λέξεων στον εκθεσιότιτλο αποτελεί μάλλον σπάνιο φαι­νόμενο, μπορεί, πάντως, να δημιουργήσει προβλήματα. Η διευκρίνιση των λέξεων αυτών επιτυγχάνεται ικανοποιητικά μέσω:

α. των συμφραζομένων

β. της απλής ετυμολόγησής τους.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Θέμα Πανελλαδικών Εξετάσεων:

«Ο άνθρωπος ο αποφασισμένος να μάθει πολλά γράμματα και να διαπρέ­ψει σε μια επιστήμη ή σε μια τέχνη δεν αποβλέπει πια στην προσωπική του μόνο ευδοκίμηση. Προσφέρει και στους άλλους πολύτιμη αρωγή.»

ü Η ερμηνεία των συνυποδηλώσεων

Πλήθος συνυποδηλώσεων εμφανίζονται κυρίως σε πα­ραθέματα, θέματα δηλαδή που αντλούνται από μια παροιμία, ένα γνωμικό, ένα λογοτεχνικό ή ιστορικό κείμενο κτλ. Στόχος μας σε όλες τις περιπτώσεις είναι η μεταγραφή του υπαινικτικού τίτλου σε λόγο κυριολεκτικό, όπου θα έχουν καταδειχθεί όλες οι ακυριολεξίες.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ας προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τις συνυποδηλώσεις που εμ­φανίζονται στο παράθεμα του εκθεσιότιτλου που ακολουθεί.

«Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών των ανθρώπων δεν ήτανε τόσο κοντά η μία στην άλλη όσο είναι σήμερα, κι όμως ποτέ άλλοτε οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήτανε τόσο μακριά η μία από την άλλη όσο είναι σήμερα»: σε ένα άρθρο που θα δημοσιεύσεις στη σχολική εφημερίδα να αναλύσεις την άποψη αυτή.

ü Διάκριση δεδομένων - ζητουμένων

Η διάκριση των δεδομένων από τα ζητούμενα ενός θέματος έχει καίρια ση­μασία για την επιτυχία της συγγραφής.

Η επιχειρηματολογική έκθεση που θα συ­ντάξει ο μαθητής-συγγραφέας αποτελεί ουσιαστικά απάντηση στα ζητούμενα που θέτει ο εκθεσιότιτλος. Γι' αυτό και πρέπει η πραγμάτευσή τους να είναι ο κύριος κορμός του γραπτού σε έκταση και αναλυτικό βάθος.

Τα δεδομένα λει­τουργούν απλώς ως ερέθισμα και αφορμή, θα σχολιαστούν συνοπτικά, ώστε να προοιμιάσουν την επιχειρηματολογία επί των ζητουμένων. Έτσι, αν αφιε­ρώσουμε, για παράδειγμα, μία παράγραφο της έκθεσης μας για να σχολιάσουμε το κάθε δεδομένο του θέματος, θα πρέπει να αφιερώσουμε υποχρεωτικά δύο ή περισσότερες για την ανάλυση του κάθε ζητουμένου.

Πρέπει, εξάλλου, να πα­ρατηρήσουμε πως μετά το τέλος αυτού του βήματος θα έχουμε ήδη σε γενικές γραμμές προδιαγράψει τη δομή του κειμένου μας, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Για να διευκολυνθεί ο μαθητής στον εντοπισμό των ζητουμένων του θέμα­τος, πρέπει να προσπαθήσει να τα ταυτίσει με μία από τις κατηγορίες των ζη­τουμένων που ακολουθούν:

α. Καταγραφή - απαρίθμηση παραγόντων β. Αίτια γ. Θετικά (αξία) ή αρνητικά αποτελέσματα (απαξία) δ. Λύσεις ή προϋποθέσεις.

 

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Η εξάπλωση των ναρκωτικών αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα που απασχολεί τον σύγχρονο κόσμο. Ποιοι λόγοι, κατά τη γνώμη σας, οδηγούν τους νέους κυρίως ανθρώπους στη χρήση ναρκωτικών και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της μάστιγας; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά θα πε­ριληφθούν σε άρθρο που δημοσιεύεις στην εφημερίδα του σχολείου σου.

Ø  Πολλές φορές ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνονται τα ζητούμενα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στον συγγραφέα-μαθητή. Ας δούμε μερικές από αυ­τές.

α. Ερώτημα ολικής άγνοιας: Συχνά στα ζητούμενα εμφανίζεται ερώτημα ολικής άγνοιας (ολικής άγνοιας είναι τα ερωτήματα που αναφέρονται σε όλη την έκταση της πρότασης και δέχονται μονολεκτική απάντηση με «ναι» ή «όχι», ενώ μερικής άγνοιας τα ερωτήματα που αφορούν μόνο σε ένα τμήμα της πρότασης και χρειάζονται περιφραστική απάντηση). Στην Έκθεση όμως δε χωρούν μονολεκτικές απαντήσεις. Γι' αυτό πρέπει να τρέψουμε την ερώτηση ολικής άγνοιας σε μερικής άγνοιας. Για να γίνει αυτή η τροπή, απα­ντάμε αρχικά στο ερώτημα ολικής άγνοιας μονολεκτικά και στη συνέχεια το ερώτημα ή τα ερωτήματα που θα προκύψουν αβίαστα θα είναι τα σω­στά ερωτήματα μερικής άγνοιας.

β. Ζητούμενο για την ανάλυση των δεδομένων: Πολλές φορές ένα ζητούμενο καλεί τον μαθητή να αναλύσει ένα δεδομένο του εκθεσιότιτλου. Στην πε­ρίπτωση αυτή το δεδομένο μετατρέπεται σε ζητούμενο.

γ. Διλήμματα: Στα δεδομένα των θεμάτων αυτής της κατηγορίας προβάλλε­ται μια αντίθεση, ένα δίλημμα που αφορά ένα φλέγον πρόβλημα της επο­χής μας. Στο πρώτο μέρος των δεδομένων προβάλλεται η μία σχετική με το ζήτημα άποψη, ενώ στο δεύτερο μέρος η αντίθετη της. Συνήθως τα θέματα αυτά συνοδεύονται από ένα μόνο ερώτημα που ζητά την προσωπική μας άποψη γύρω από το θέμα. Για την ολοκληρωμένη όμως αντιμετώπιση των θεμάτων με διλημματική διατύπωση ο μαθητής θα πρέπει να απαντήσει σε δύο σταθερά, για όλα τα θέματα της κατηγορίας, ζητούμενα: α. Πώς αντιλαμβάνομαι αντικειμενικά τις δύο αντιτιθέμενες απόψεις; β. Ποια είναι η προσωπική μου θέση απέναντι στο ζήτημα;

Στο πρώτο ζητούμενο ο μαθητής πρέπει να περιγράψει αναλυτικά τις αντίθετες αντιλήψεις αντικειμενικά, χωρίς δηλαδή να προβάλει την προ­σωπική του άποψη. Μόνο στο δεύτερο ζητούμενο μπορεί να εκθέσει τις προ­σωπικές του αντιλήψεις, που μπορούν να ταυτίζονται με μία από τις δύο προηγούμενες, να είναι μια καινούργια τρίτη άποψη ή, τέλος, να αποτελούν τη «μέση οδό» ανάμεσα στις δύο αντιτιθέμενες απόψεις.

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Να εντοπιστούν τα δεδομένα και τα ζητούμενα στα ακόλουθα θέματα έκθεσης.

α. Το Υπουργείο Παιδείας διοργανώνει διαγωνισμό έκθεσης με θέμα: «Μπο­ρούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες να συμβάλουν στη συναδέλφωση των λαών;». Συμμετέχεις στον διαγωνισμό με μία έκθεση 400 έως 500 λέξεων.

β. Πρόσφατα είχες μία συζήτηση με έναν φίλο σου για τον ελεύθερο χρόνο. Διαπιστώσατε πως πολύ συχνά οι νέοι της γενιάς σας διαμαρτύρονται για έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Από την άλλη όμως φαίνεται πως όποιον ελεύθερο χρόνο έχουν δεν τον αξιοποιούν δημιουρ­γικά. Σε μία επιστολή την οποία του αποστέλλεις επιχειρείς να συνοψίσεις τις απόψεις σου για τα ζητήματα αυτά.

γ. Πολλοί υποστηρίζουν πως η προσφορά κινήτρων, όπως, λόγου χάρη, οι οι­κονομικές και κοινωνικές παροχές ή οι ηθικές διακρίσεις, ενθαρρύνει τη δημιουργική δραστηριότητα των ατόμων ή των ομάδων, ενώ η έλλειψη τους οδηγεί στην αδιαφορία και στη στασιμότητα. Άλλοι όμως ισχυρίζο­νται ότι τα κίνητρα ενισχύουν ορισμένα αρνητικά φαινόμενα, όπως είναι ο εγωισμός, το πνεύμα υπολογισμού και ο ανταγωνισμός. Με βάση τα δε­δομένα αυτά και την εμπειρία σου από τη σχολική και κοινωνική ζωή να εκθέσεις τις προσωπικές σου απόψεις σε άρθρο που δημοσιεύεις στη σχο­λική εφημερίδα.

ü Καθορισμός του επικοινωνιακού πλαισίου

Ο λόγος, προφορικός και γραπτός, στη ζωή μας χρησιμοποιείται, για να πραγματοποιούμε την επικοινωνία μας με τους άλλους ανθρώ­πους. Επομένως, πρωταρχικός στόχος τον γλωσσικού μαθήματος θα πρέπει να είναι να διδάσκει στους μαθητές πώς θα χρησιμοποιούν σωστά το λόγο τους ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση. Στις γλωσσικές ασκήσεις, λοιπόν, και στην παραγωγή λό­γου, σύμφωνα με αυτήν την αντίληψη, θα πρέπει να υποδεικνύεται στο μαθητή ένα φυσικό και πιθανό πλαίσιο επικοινωνίας. Να του ορίζεται, δηλαδή, κάτω από ποιες συνθήκες θα μιλήσει ή θα γράψει, ώστε να προσαρμόσει τη μορφή, το περιεχόμενο, το ύφος κτλ. του λόγου του στις συνθήκες αυτές.

Σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση διακρίνουμε: τον πομπό του μηνύματος, το δέ­κτη, την καταστασιακή-πολιτισμική συνθήκη, το δίαυλο επικοινωνίας, το είδος του λό­γου, το μήνυμα και το σκοπό του μηνύματος.

è Τα κυριότερα επικοινωνιακά πλαίσια που τίθενται για παραγωγή λόγου είναι:

α. Επιστολή β. Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (ομιλία, εισήγηση, παρέμβαση, κτλ.) γ. Άρθρο δ. Αποδεικτικό δοκίμιο (κείμενο πειθούς).

v  Η επιστολή

Η επιστολή είναι ένα κειμενικό είδος που αναφέρεται στη γραπτή εξ αποστά­σεως επικοινωνία μεταξύ ενός αποστολέα και ενός παραλήπτη.

Το ύφος μιας επιστολής καθορίζεται από:

α. Την ιδιότητα του αποστολέα (ηλικία, μορφωτικό επίπεδο κτλ.) και τη σχέση του με τον παραλήπτη (οικεία ή τυπική). Για παράδειγμα, μία επιστολή που απευθύνεται από έναν έφηβο προς έναν φίλο του προφανώς θα έχει ύφος περισσότερο οικείο και προσωπικό από ό,τι μία επιστολή που αποστέλλει, για παράδειγμα, ένας πολιτικός σε έναν άλλο, άγνωστο του πολιτικό.

β. Τον σκοπό της επιστολής. Μία επιστολή διαμαρτυρίας, για παράδειγμα, θα έχει προφανώς περισσότερο επιθετικό ύφος από μία ευχαριστήρια επιστολή.

ΔΟΜΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
Χωροχρονικό  πλαίσιο	τόπος και χρόνος αποστολής (π.χ. Αθήνα, 24.05.2010) [επάνω δεξιά στη σελίδα]
Προσφώνηση	π.χ. Αγαπητή μου φίλη Μαρία, Αξιότιμε κύριε κτλ. [επάνω αριστερά στη σελίδα]
Πρόλογος	παράθεση του θέματος, του σκοπού, της αφορμής κτλ. αποστολής της επιστολής, παρουσίαση της ταυτότητας και της ιδιότητας του αποστολέα κτλ.
Κύριο μέρος	ανάλυση του θέματος
Επίλογος	ανακεφαλαίωση, έκφραση ευχαριστιών/ ελπίδας για επιτυχία του σκοπού αποστολής της επιστολής/ προσμονής για απάντηση κτλ.
Αποφώνηση	π.χ. Φιλικά, Με εκτίμηση κτλ.
Υπογραφή	Κώστας, Κοσμάς Δημητρίου, Ο διευθυντής του σχολείου κτλ. [στις εξετάσεις απαγορεύεται να γράψουμε το ονοματεπώνυμό μας, άρα γράφουμε τη λέξη «ονοματεπώνυμο» μέσα σε παρένθεση]

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ
Προσφώνηση	Κύριε/ φίλε/ αξιότιμε/ αγαπητέ/ αγαπημένε/ σεβαστέ κτλ.
Αποφώνηση	Με εκτίμηση/ τιμή/ σεβασμό/ αγάπη/ φιλικούς χαιρετισμούς /φιλικά κτλ.
Έκφραση σκοπού	επίσημες επιστολές: απευθυνόμαστε σε σας: ως ειδικό/ αρμόδιο/ εκπρόσωπο/ άτομο με ευαισθησίες κτλ. // γνω­ρίζοντας την ευαισθησία/ την εμπειρία/ τις γνώσεις κτλ. // πιστεύοντας/ αγωνιώντας/ προβληματισμένοι κτλ. // θέλοντας να εκφράσουμε τις απόψεις/ την αγωνία/ την ανησυχία/ τη διαμαρτυρία/ τη διαφωνία/ τον αποτρο­πιασμό κτλ. φιλικές επιστολές: σου γράφω με αφορμή/ για να μάθω τα νέα σου/ γιατί μου έλειψαν οι συζητήσεις μας/ γιατί εμπιστεύομαι την κρίση σου/ γιατί εκτιμώ τις απόψεις σου/ γιατί με γνωρίζεις καλύτερα από τον κα­θέναν κτλ.
Έκφραση ευχαριστιών	επίσημες επιστολές: θα θέλαμε/ θα επιθυμούσαμε να εκ­φράσουμε τις ευχαριστίες μας // αναμένουμε/ είμαστε βέ­βαιοι πως κτλ. φιλικές επιστολές: περιμένω με αγωνία/ θα με ενδιέφερε πολύ/ σε ευχαριστώ προκαταβολικά κτλ.

v  Το άρθρο

Το άρθρο είναι ένα δημοσιογραφικό κείμενο που αναφέρεται σε ένα επίκαιρο θέμα γενικού ενδιαφέροντος και γράφεται είτε από έναν συντάκτη είτε από έναν εξωτερικό συνεργάτη της εφημερίδας. Στα άρθρα η επιχειρηματολογία αναμειγνύεται με προσωπικές αξιολογήσεις και σχόλια. Κύριο δομικό χαρα­κτηριστικό του είδους είναι η ύπαρξη τίτλου που προηγείται του κειμένου.

v  Το κείμενο πειθούς

Πρόκειται για ένα αμιγώς επιχειρηματολογικό κείμενο χωρίς κανένα εξω­τερικό χαρακτηριστικό (τίτλος, προσφώνηση κτλ.) σαν μία «παραδοσιακή» έκ­θεση. Το ύφος είναι σοβαρό και επίσημο, ενώ ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται, στην ορθότητα των επιχειρημάτων και στην αξιοπιστία των τεκμηρίων.

v  Ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος

Σε πολλές περιστάσεις της ζωής μας καλούμαστε να εκφωνήσουμε έναν λόγο σε κάποιο κοινό. Το κείμενο που προετοιμάζει ο ομιλητής ονομάζεται προ­σχεδιασμένος προφορικός λόγος (ομιλία, παρουσίαση, εισήγηση, λόγος κτλ.) και είναι ένα μεικτό είδος λόγου που βρίσκεται ανάμεσα στον προφορικό και στον γραπτό. Το γεγονός αυτό προσδιορίζει και τα χαρακτηριστικά του:

α. Απουσιάζει η προχειρότητα της έκφρασης του προφορικού λόγου, η δια­τύπωση όμως είναι σαφώς απλούστερη από τη διατύπωση του γραπτού (μι­κρότερες περίοδοι, παρατακτική σύνταξη, απλούστερο λεξιλόγιο κτλ.), ώστε να είναι ευκολότερη η κατανόηση των νοημάτων από το κοινό.

β. Όπως και στην επιστολή, υπάρχει προσφώνηση και αποφώνηση.

γ. Κυριαρχούν το α' και το β' πρόσωπο, αφού το κείμενο εκφωνείται από ένα πρόσωπο και απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο κοινό.

δ. Το ύφος του προσχεδιασμένου προφορικού λόγου εξαρτάται από το κοινό στο οποίο απευθύνεται. Για παράδειγμα, όταν ένας μαθητής απευθύνεται στους συμμαθητές του, το ύφος θα είναι απλό και οικείο, ενώ όταν ένας επι­στήμονας απευθύνεται στο κοινό ενός συνεδρίου, ο λόγος θα είναι επίσημος και τυπικός.

ΔΟΜΗ ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟΥ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Προσφώνηση	π.χ. Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί παρευρισκόμενοι, αξιό­τιμοι κύριοι κτλ.
Πρόλογος	προσπάθεια προσέλκυσης του ενδιαφέροντος του κοινού, παρουσίαση του θέματος, καλωσόρισμα του κοινού κτλ.
Κύριο μέρος	ανάλυση του θέματος
Επίλογος	ανακεφαλαίωση, συμπέρασμα, ευχή, προτροπή κτλ.
Επιφώνηση	π.χ. Ευχαριστώ για την προσοχή σας, ευχαριστώ κτλ.

    

2. Συγκέντρωση του υλικού

Στη συνέχεια θα δούμε δύο τρόπους με τους οποίους ένας μαθητής μπορεί να συλλέξει το υποστηρικτικό υλικό για τη συγγραφή ενός επιχειρηματολογικού κειμένου.

v  Διαίρεση

Η διαίρεση του περιεχομένου σε τομείς είναι συχνά η πιο πρόσφορη μέθοδος για τη συγκέντρωση του γνωστικού υλικού. Αναζητώντας, λοιπόν, τις ιδέες που θα στηρίξουν την ανάλυση των ζητουμένων του θέματος μας (αίτια, αποτελέ­σματα, λύσεις, καταγραφή παραγόντων), ξεκινάμε από αυτά που σχετίζονται με τις ανθρώπινες υποστάσεις, στη συνέχεια με αυτά που σχετίζονται με τους τομείς της ζωής και τους κοινωνικούς φορείς και, τέλος, με αυτά που σχετί­ζονται με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σύγχρονης εποχής.

ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΥΠΟΣΤΑΣΕΙΣ

1.  Βιολογική - υλική υπόσταση: οργανισμός του ανθρώπου (υγεία, φυσική κατάσταση, δύναμη, ασθένειες, ανθυγιεινές συνήθειες κτλ.), εμφάνιση του σώματος (ομορφιά, αρμονία κτλ.), συνθήκες διαβίωσης (τροφή, στέγαση, εν­δυμασία κτλ.), βιοτικό επίπεδο (πλούτος, υλικά μέσα, φτώχεια, οικονομικές ανισότητες κτλ.).

2.  Πνευματική υπόσταση: νοητικές λειτουργίες (αντίληψη, προσοχή, μνήμη, φαντασία κτλ.), κριτική ικανότητα, τάση έρευνας και στοχασμού, ενασχό­ληση με τα γράμματα και τις τέχνες, παθητικότητα, σύγχυση, φανατισμός και ισχυρογνωμοσύνη.

3.  Ψυχική υπόσταση: συναισθήματα και ευαισθησίες (αγάπη, χαρά, ευθύνη, λύπη, φόβος κτλ.), ψυχικές αρετές και αδυναμίες (υπομονή, πίστη, θάρρος, αγωνιστικότητα, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, δειλία, ανασφάλεια κτλ.), ψυχικές ασθένειες (στρες, άγχος, μελαγχολία κτλ.).

4.  Ηθική υπόσταση: ηθικές αξίες και έλλειψη τους (ειλικρίνεια, εντιμότητα, αλληλεγγύη, αλτρουισμός, σεβασμός, αμοραλισμός, ανηθικότητα κτλ.), η στάση απέναντι στη ζωή (αγωνιστικότητα, αξιοπρέπεια, αρετή, αισιοδοξία, απαισιοδοξία κτλ.).

5.  Κοινωνική υπόσταση: επιθυμία επικοινωνίας, συμμετοχής και ανάδειξης, πνεύμα ομαδικότητας, διαμόρφωση κοινωνικού ήθους και συμπεριφοράς, σεβασμός στο διαφορετικό, ανθρωπιά, ατομικισμός, αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, μοναξιά.

6. Πολιτική υπόσταση: συμμετοχή στα κοινά, πολιτικές και ιδεολογικές από­ψεις, ένταξη σε πολιτικές οργανώσεις, τάση για άσκηση και έλεγχο της εξου­σίας, σεβασμός στους νόμους, αποπολιτικοποίηση, ιδεολογική σύγχυση, ένταξη σε ακραίες και εξτρεμιστικές οργανώσεις.

ΤΟΜΕΙΣ ΖΩΗΣ

1.  Οικονομικός τομέας: παραγωγή και διακίνηση προϊόντων, εμπόριο, κα­τανάλωση υλικών αγαθών, οικονομικά μεγέθη (ρυθμός ανάπτυξης, πλη­θωρισμός, κατά κεφαλήν εισόδημα, δημοσιονομικά μεγέθη, εξωτερικό χρέος κτλ.), επενδύσεις, επιχειρηματικότητα, διαφήμιση.

2.  Υλικοτεχνικός τομέας: τεχνικά μέσα, εκμηχάνιση της παραγωγής, τεχνο­λογία, πληροφορική, τηλεπικοινωνίες.

3.  Επαγγελματικός τομέας: επιλογή και άσκηση επαγγέλματος, αγορά εργα­σίας, επαγγελματικός προσανατολισμός, κοινωνική καταξίωση επαγγέλ­ματος, αλλοτρίωση εργασίας, εργασιακές σχέσεις, επαγγελματικές ενώσεις, συνδικαλιστικοί φορείς, ανεργία, απασχόληση.

4.  Πνευματικός τομέας: γνώση, επιστήμη, παιδεία, ιδεολογία, τέχνη, γλώσσα, πολιτιστικές αξίες, παράδοση, δημιουργία, έρευνα.

5.  Ηθικός τομέας: ηθικοί κανόνες και αξίες (αλήθεια, δικαιοσύνη, σεβασμός, αξιοπρέπεια, αλληλεγγύη, ελευθερία, ανθρωπιά κτλ.), ηθική διαμόρφωση των ατόμων.

6.  Κοινωνικός τομέας: διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, κοινωνικές αξίες και ιδανικά (ισότητα, αξιοκρατία, δικαιοσύνη, συνεργασία, αλλη­λεγγύη κτλ.), κανόνες γραπτοί και άγραφοι, κοινωνικοί θεσμοί και φορείς.

7.  Πολιτικός τομέας: πολίτευμα, κόμματα, οργανώσεις, δικαιώματα και υπο­χρεώσεις, ιδεολογίες, πολιτικές αντιλήψεις και αξίες (ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, ισονομία, αξιοκρατία, ελευθεροτυπία κτλ.), διεθνείς σχέσεις.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΦΟΡΕΙΣ

1. Οικογένεια: οικονομική κατάσταση, κοινωνική θέση, μορφωτικό επίπεδο, πολιτικές απόψεις, τρόπος διαπαιδαγώγησης, κοινό πνεύμα και αντιλήψεις για τη ζωή και τον κόσμο, παράδειγμα γονέων, ρόλοι και σχέσεις μεταξύ των μελών.

2.  Σχολείο: υλικοτεχνική υποδομή, προγράμματα σπουδών, προσανατολι­σμός (τεχνοκρατικός ή ανθρωπιστικός), εκπαιδευτική κοινότητα, εξετα­στικό σύστημα, σχέσεις με το σύνολο της κοινωνίας.

3.  ΜΜΕ: επίδραση στην κοινή γνώμη (προβολή προτύπων, ενημέρωση και πλη­ροφόρηση, επίπεδο προσφερόμενων μηνυμάτων), σχέσεις με την πολιτική εξουσία.

4.  Εκκλησία: θρησκευτική πίστη, ηθικές αξίες και συμπεριφορές, σχέσεις με την κοινωνία και την πολιτεία, λατρευτική ζωή.

5.  Κράτος: θεσμοί (δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση, μηχανισμοί πρόληψης και καταστολής), διάκριση των εξουσιών, το σύνταγμα και οι νόμοι, όργανα και υπηρεσίες, υποχρεώσεις και δικαιώματα, πολιτικό σύστημα, σχέσεις με τους πολίτες, επίπεδο οργάνωσης, κοινωνικό κράτος.

6.  Έθνος: εθνική ταυτότητα (γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή, παράδοση κτλ.), εθνική συνείδηση, εθνικισμός, θέση στον κόσμο.

7. Πνευματικοί άνθρωποι: πρότυπα συμπεριφοράς, κίνητρα για αυτομόρφωση, παρέμβαση στην πολιτική ζωή

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΕΠΟΧΗΣ

ü  Τεχνολογική εξέλιξη, ü  βιοτεχνολογία, ü  μόλυνση του περιβάλλοντος, ü  καταναλωτισμός, ü  αλλοτρίωση, ü  μαζοποίηση, ü  μοναξιά, ü  ατομικισμός, ü  αστικοποίηση, ü  τα­χύτητα, ü  ανεργία, ü  βία και εγκληματικότητα,

ü  φανατισμός, ü  κρίση ιδεολογιών και ηθικών αξιών, ü  τελειοποίηση μέσων επικοινωνίας, ü  παραπληροφόρηση και υπερπληροφόρηση, ü  ρήξη με την παράδοση, ü  ημιμάθεια, ü  δημογραφικό, ü  πείνα και εξαθλίωση, ü  κρίση των πολιτικών συστημάτων, ü  ρήξη του κοινωνικού ιστού, ü  πα­γκοσμιοποίηση ü  κρίση τραπεζικού-πιστωτικού συστήματος

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η σειρά που ακολουθούμε στη συγκέντρωση και παράθεση του υλικού με τη μέθοδο της διαίρεσης εξαρτάται από το είδος του ζητουμένου που κάθε φορά αναλύεται. Συγκεκριμένα:

Αίτια: γνωρίσματα της εποχής è κοινωνικοί φορείς è τομείς της ζωής è ανθρώπινες υποστάσεις

Επιπτώ­σεις ή Αξία ενός φαινομένου: ανθρώπινες υποστάσεις è τομείς ζωήςè κοινωνικοί φορείςè γνωρίσματα εποχής

Τρόποι αντιμετώπισης            : μπορούν να ανευρεθούν, αν αναζητήσουμε την ευθύνη του κράτους, των κοινωνικών θεσμών και του ανθρώπου για την άρση των αιτίων που το προκάλεσαν.

Παράδειγμα ανάλυσης:

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε να αναλύσουμε ένα θέμα που αφορά τις εφευρέσεις. Το πρώτο υλικό που μπορούμε να πάρουμε για την έννοια είναι τα στοιχεία που συνιστούν τη σημασία της –ό,τι μας δίνει ο ορισμός: «εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου, που καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας». Στη συνέχεια ορίζουμε τα στοιχεία: «δημιουργική ενέργεια», «επινόηση νέων πραγμάτων» και επινόηση «νέων μεθόδων εργασίας». Με τον τρόπο αυτό αποκομίζουμε τα εξής στοιχεία για το θέμα μας:

1. Εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου. (Αναπτύσσουμε την ιδέα εξηγώντας τι σημαίνει δημιουργική ενέργεια: οποιαδήποτε δράση, πράξη ή προσπάθεια που έχει ως αποτέλεσμα κάτι που προϋπήρχε ή κάτι εντελώς νέο).

2. Η εφεύρεση καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας. Αναπτύσσουμε εξηγώντας τι σημαίνει επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων - σύλληψη απλή μιας ιδέας, μιας μεθόδου που προϋπήρχε αλλά δεν ήταν ως τότε γνωστή· που δεν προϋπήρχε και παρουσιάζεται πρώτη φορά μ' αυτήν τη μορφή, που αποτελεί κάτι το καινούριο.

Δεύτερη ενέργειά μας, από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για το θέμα μας, είναι να διαιρέσουμε την έννοια στα μέρη της. Η διαίρεση μπορεί να γίνει κάτω από ποικίλες βάσεις. Ως προς το είδος των εφευρέσεων: επιστημονικές-τεχνικές, πραγμάτων-μεθόδων· ως προς τα κίνητρα: εφευρέσεις που υπαγορεύτηκαν από τη φύση, εφευρέσεις που οφείλονται στις επινοήσεις του ανθρώπινου πνεύματος· ως προς την ωφέλεια: επωφελείς, βλαβερές, για πολεμικούς σκοπούς - για ειρηνικούς σκοπούς, για το άτομο ή το σύνολο κτλ.

Καθεμιά από τις διαιρέσεις αυτές μπορεί να υποδιαιρεθεί πιο πέρα. Για παράδειγμα, οι επιστημονικές σε εφευρέσεις στη Φυσική και τη Βιολογία· οι τεχνικές σε συγκοινωνιακές και τηλεπικοινωνιακές· εκείνες που υπαγορεύτηκαν από τη φύση σε αντίληψη του χρόνου, σε εξημέρωση ζώων, σε προστασία κατά του ψύχους κτλ. Το ίδιο μπορεί να συνεχιστεί με νέες διαιρέσεις. Έτσι, μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμα στοιχεία για το θέμα μας ως εξής:

- Οι τεχνικές εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι αφορά τα συστήματα της πληροφορικής, την κατασκευή πυραύλων και δορυφόρων κτλ. (Αναπτύσσουμε, ορίζοντας τι είναι πληροφορική κλπ. και βρίσκοντας με τη διαίρεση τις μορφές της).

- Οι εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι σχετίζεται με την ειρηνική ή πολεμική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. (Αναπτύσσουμε όπως παραπάνω).

Με τη διαδικασία της διαίρεσης ο συγγραφέας μπορεί να κατανοήσει το θέμα του, όσο ευρύ και αν είναι, και διαλέγει την πλευρά που θέλει ή μπορεί να αναπτύξει χρησιμοποιώντας το υλικό που έχει στη διάθεσή του και που το άντλησε με τον ορισμό και τη διαίρεση.

Μια τρίτη μέθοδος ανάλυσης είναι η διευκρίνιση. Χρησιμοποιώντας ειδικά – συγκεκριμένα – παραδείγματα, μπορούμε να διερευνήσουμε το θέμα των εφευρέσεων από μια ειδική άποψη, από την άποψη π.χ. της εκμετάλλευσης της πυρηνικής ενέργειας, ή πιο ειδικά, τη χρησιμοποίησή της για ειρηνικούς σκοπούς στον τομέα της βιομηχανίας: «Η εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς προσφέρει απεριόριστη δύναμη και πλούτο» (αναπτύσσουμε εξηγώντας με παραδείγματα πώς προσφέρει δύναμη και πλούτο).

Η τέταρτη μέθοδος ανάλυσης είναι η σύγκριση και αντίθεση. Με αυτές μπορούμε να βρούμε πρόσθετες νύξεις για το θέμα μας. Οι εφευρέσεις της εποχής μας διαφέρουν ποιοτικά από εκείνες των προηγούμενων αιώνων. Από μια τέτοια ανάλυση μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία, όπως τα ακόλουθα:

- Οι παλιότερες εφευρέσεις πολλαπλασίαζαν απλώς τη μυϊκή δύναμη του ανθρώπου· στην εποχή μας αντικαθιστούν μερικές μορφές διανοητικής εργασίας.

- Οι παλιότερες εφευρέσεις αφορούσαν τη γήινη μοίρα του ανθρώπου· σήμερα δίνουν τη δυνατότητα για μια διαστημική ζωή.

Άλλη μέθοδος είναι η αιτιολογική ανάλυση. Μ’ αυτήν μπορούμε να εξετάσουμε τους λόγους που οδήγησαν τον άνθρωπο να αντικαταστήσει κάποιες μορφές διανοητικής εργασίας ή που τον ώθησαν να διερευνήσει το χώρο του διαστήματος. Με την αιτιολογική ανάλυση θα μπορούσαμε επίσης να διευκρινίσουμε τις επιδράσεις της αυτοματοποίησης πάνω στην εργασία και να καθορίσουμε την αλλαγή που παρατηρείται στον τρόπο εργασίας. Επίσης να διευκρινίσουμε την επίδραση που έχει η αυτοματοποίηση στην παραγωγή αγαθών ή στην εκπαίδευση.

Η έκτη μέθοδος ανάλυσης είναι η ανάλυση διαδικασίας. Δείχνει το πώς λειτουργεί ένα πράγμα. Στο ευρύ θέμα των εφευρέσεων μπορούμε να εξηγήσουμε τη διαδικασία με την οποία γίνεται μια εφεύρεση ή να εξιχνιάσουμε την ιστορική διαδρομή της και τα ποικίλα στάδια που πέρασε. Μπορούμε, δηλαδή, να αντλήσουμε θέματα όπως τα ακόλουθα:

- Η εξέλιξη των εφευρέσεων. (Αναπτύσσουμε παρακολουθώντας τις εφευρέσεις από τα πρωτόγονα προϊόντα τους ως τα σημερινά).

- Η κατοχύρωση μιας εφεύρεσης. (Αναπτύσσουμε εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο κατοχυρώνεται μια ευρεσιτεχνία).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι για κάθε ευρύ θέμα μπορούμε να αντλούμε πολλά επιμέρους θέματα, ανάλογα με τις γνώσεις που έχουμε και το σκοπό μας. Ο σκοπός μας καθορίζει και τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης του θέματος μας. Ο ακόλουθος σκοπός π.χ. απαιτεί σύγκριση, εξήγηση και διευκρίνιση:

«Σκοπός του θέματος μου είναι να δείξω την ποιοτική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις εφευρέσεις της εποχής μας και εκείνες των παλιότερων εποχών, να εξηγήσω τη σπουδαιότητά τους και τις συνέπειες που θα προκύψουν από την ενδεχόμενη εκμετάλλευσή τους».

Όπως θα καταλάβατε ήδη, η ανάλυση αποτελεί απλώς το εργαλείο που βοηθάει το συγγραφέα να προετοιμάσει το γραπτό του. Κάνει ξεκάθαρο το σκοπό του δίνοντας τα απαραίτητα στοιχεία για την κατανόηση του θέματος και το υλικό με το οποίο θα τεκμηριώσει το σκοπό του. Το πώς θα οργανώσει το υλικό του και πώς θα εκμεταλλευτεί τα στοιχεία που του δίνει η ανάλυση αφορά μία άλλη διαδικασία, τη σύνθεση.

3. Η οργάνωση του υλικού. Το διάγραμμα

Μετά τη φάση της ανάλυσης του εκθεσιακού τίτλου, της κατανόησης δηλαδή των απαιτήσεων του συγκεκριμένου θέματος, και τη συγκέντρωση του υλικού που θα πλαισιώσει την ανάπτυξη του θέματος, ακολουθεί η φάση της οργά­νωσης των σκέψεων μας σε ένα δομημένο σύνολο με αρχή, μέση και τέλος, που θα έχει νοηματική αλληλουχία. Σε αυτή τη φάση η εκπόνηση ενός διαγράμ­ματος που θα προκαθορίζει τη συλλογιστική πορεία έχει ιδιαίτερη σημασία. Κι αυτό επειδή στα επιχειρηματολογικά κείμενα του μαθήματος της Νεοελληνι­κής Γλώσσας αξιολογείται, πέρα από τη δυνατότητα του μαθητή να ανακα­λύπτει ιδέες αξιόλογες και πρωτότυπες που θα αποδεικνύουν και θα τεκμη­ριώνουν τις απόψεις του γύρω από ένα θέμα, και η ικανότητα του να ιεραρχεί λογικά τις ιδέες αυτές με βάση κάποια προκαθορισμένα κριτήρια, η ικανότητα να επιλέγει ανάμεσα στο χρήσιμο και στο άχρηστο, στο ουσιώδες και στο επουσιώδες.

Αρχικά, το διάγραμμα χωρίζεται σε τρία μέρη:

α. στον πρόλογο, β. στο κύριο μέ­ρος και γ. στον επίλογο.

 

Η διαίρεση αυτή μπορεί να είναι τυπική, εξασφαλίζει όμως την ενότητα του υλικού και την ολόπλευρη ανάλυση του θέματος.

Ø  Ο πρόλογος αποτελείται από δύο δομικά συστατικά:

α. Θέμα: Πρόκειται για μια σύντομη αναφορά στο γενικότερο θέμα του κει­μένου.

β. Θέση: Αποτελεί την προσωπική στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα, μια γενική δηλαδή τοποθέτηση απέναντι στα ζητούμενα του εκθεσιακού τίτ­λου.

Ø  Το κύριο μέρος αποτελείται από τα εξής δομικά συστατικά:

α. Ενότητες: Η ενότητα είναι ένα σύνολο παραγράφων με κοινό θέμα (αίτια, συνέπειες κτλ.), το οποίο βέβαια δεν είναι άσχετο με τη συνολική δομή της έκθεσης.

β. Παράγραφοι: Κάθε ενότητα απαρτίζεται από ορισμένες παραγράφους  που υποστηρίζουν την επιχειρηματολογία της.

γ. Θεματικές προτάσεις - λεπτομέρειες: Η παράγραφος αποτελείται από τη θεματική πρόταση, τον τίτλο της παραγράφου, και τις λεπτομέρειες, κύριες και δευτερεύουσες. Οι κύριες λεπτομέρειες στηρίζουν τη θεματική, ενώ οι δευτερεύουσες  διασαφηνίζουν τις κύριες. Πολλές φορές στο τέλος της παραγράφου βρίσκεται η πρόταση κατακλείδα, η οποία αποτελεί το συ­μπέρασμα της παραγράφου.

Ο τρόπος με τον οποίο θα διαρθρωθούν οι ενότητες του κύριου μέρους, αλλά και οι παράγραφοι καθώς και οι βασικές τους λεπτομέρειες, αξιολογεί­ται από τον βαθμολογητή της έκθεσης. Κάθε πιθανός συνδυασμός είναι ανε­κτός, εφόσον έχει μια συγκεκριμένη λογική η οποία εύκολα να γίνεται αντι­ληπτή από τον αναγνώστη. Μένει να δούμε εδώ την τυπική μορφή ενός διαγράμματος:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ	α. θέμα: Παρουσίαση του θέματος του κειμένου . β. θέση: Η προσωπική θέση του συγγραφέα απέ­ναντι στο θέμα του. Πρόκειται για την αποδει­κτέα θέση όλου του κειμένου, της πρότασης, δη­λαδή, η οποία πρέπει να αποδειχθεί με τη βοήθεια των παραγράφων του κυρίου μέρους.
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ	1η νοηματική ενότητα: Σύνολο παραγράφων με κοινό θέμα (π.χ. αίτια ενός προβλήματος), το οποίο βέβαια δεν είναι άσχετο με τη συνολική δομή του κειμένου. 1η παράγραφος 2η παράγραφος 3η παράγραφος ... 2η νοηματική ενότητα 1η παράγραφος 2η παράγραφος ...
ΕΠΙΛΟΓΟΣ	Συμπέρασμα , ανακεφαλαίωση , μελλοντολογία , δεοντολογία κτλ.

4. Η συγγραφή

ü Ο πρόλογος

Ο πρόλογος σε ένα επιχειρηματολογικό κείμενο λειτουργεί, όπως ακριβώς δη­λώνει το όνομα του: προλέγει όσα στη συνέχεια θα αναλυθούν και θα αποδει­χθούν με επιχειρήματα από τον συγγραφέα στο κύριο μέρος του κειμένου του.

Ένας καλός πρόλογος πρέπει:

α. Να προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

β. Να παραθέτει το θέμα ολόκληρου του κειμένου.

γ. Να συσχετίζει τη θεματική έννοια με τα ζητούμενα

δ. Να αποκαλύπτει την αποδεικτέα θέση του συγγραφέα, την προσωπική του στάση, δηλαδή, απέναντι στα ζητούμενα του θέματος του.

ε. Να δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη μετάβαση στο κύριο μέ­ρος του κειμένου.

v  Παραγωγικός πρόλογος

Ο πρόλογος ξεκινά με μία γενική διαπίστωση για τον άνθρωπο, τις δυνάμεις/δυνατότητές του ή τους στόχους του, τα επιτεύγματα του πολιτισμού, τα κοινωνικά προβλήματα κτλ. Ακολουθεί το πέρασμα στο ειδικό θέμα (συγκεκριμένο χαρακτηριστικό/δύναμη/στόχο/επίτευγμα του πολιτισμού) που μας απασχολεί και η παράθεση της αποδεικτέας θέσης.

π.χ.      Χαρακτηριστικό ανθρώπου: κοινωνικότητα è φιλία (θεματική έννοια)

            Δύναμη ανθρώπου: λογική è γνώση (θεματική έννοια)

            Στόχος ανθρώπου: βελτίωση ζωής è επιστήμη (θεματική έννοια)

ü  Μία άλλη εκδοχή του παραγωγικού προλόγου είναι να χρησιμοποιήσουμε μια ευρεία έννοια, για να οδηγηθούμε στη συγκεκριμένη έννοια που αποτελεί και τη θεματική.

π.χ.      μιμητισμός è ξενομανία (θεματική έννοια)

            επιστήμη è κλωνοποίηση (θεματική έννοια)

            τεχνολογία è διαδίκτυο (θεματική έννοια)

            ανθρώπινα δικαιώματα è ισοτιμία φύλων (θεματική έννοια)

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ας δούμε έναν παραγωγικό πρόλογο για το θέμα: «Το διαδίκτυο απο­τελεί το τελειότερο μέσο επικοινωνίας. Σε άρθρο που δημοσιεύεις στη σχολική εφημερίδα διερευνάς τις δυνατότητες που προσφέρει στον ιδιωτικό και στον δημόσιο βίο».

ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει τα τεράστια επιτεύγματα του σύγ­χρονου πολιτισμού που ανέβασαν κατακόρυφα το βιοτικό επίπεδο των πο­λιτών κυρίως στις τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες. Ένα από τα επι­τεύγματα αυτά θεωρείται πλέον το ίντερνετ. Πρόκειται για ένα μέσο ενημέρωσης και επικοινωνίας που προσφέρει τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου.

v  Επαγωγικός πρόλογος

Ο πρόλογος ξεκινά με την αναφορά σε ένα συγκεκριμένο περιστατικό, γεγο­νός ή παράδειγμα. Ακολουθεί η αναγωγή στο γενικότερο πρόβλημα, που απο­τελεί το θέμα, και στο τέλος του προλόγου, ως συνήθως, βρίσκεται η προσω­πική θέση του συγγραφέα απέναντι στα ζητούμενα του θέματος.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Θα γράψουμε έναν επαγωγικό πρόλογο για το θέμα: «Η αθλητική βία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής καθημερινό­τητας. Σε παρέμβαση σου σε ημερίδα της Γενικής Γραμματείας Αθλη­τισμού αναζητείς τα αίτια του φαινομένου».

Κυρίες και κύριοι,

Το Σαββατοκύριακο στιγματίστηκε από τα βίαια επεισόδια μεταξύ οπαδών των αιωνίων, έξω μάλιστα από το γήπεδο στο οποίο είχε προγραμματιστεί να διεξαχθεί το ντέρμπι μεταξύ των δύο ομάδων. Ο ένας νεκρός και οι δεκάδες τραυματίες έφεραν ξανά με τρόπο τραγικό στο προσκήνιο το θέμα της αθλητικής βίας. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα σημαντικότατο κοι­νωνικό πρόβλημα, τα αίτια του οποίου πρέπει να αναζητήσει κανείς στις στρεβλώσεις της κοινωνικής ζωής.

v  Πρόλογος με ορισμό

Ο πρόλογος αυτός επιλέγεται συνήθως σε θέματα στα οποία η κεντρική έννοια είναι αφηρημένη ή ασαφής. Μετά την παράθεση του ορισμού ακολουθεί η δια­τύπωση της αποδεικτέας θέσης.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Θα συντάξουμε έναν πρόλογο με ορισμό για το θέμα: «Πρόσφατα εί­χες μία συζήτηση με έναν φίλο σου για το ζήτημα της ελευθερίας. Αποφασίζεις λοιπόν να του αποστείλεις επιστολή στην οποία αναλύ­εις τις προσωπικές σου απόψεις για τη σημασία της ελευθερίας στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο».

Φίλε Σωτήρη,

Ελευθερία ονομάζεται η δυνατότητα του ανθρώπου να σκέπτεται και να δρα χωρίς περιορισμούς, πάντοτε όμως μέσα στα όρια που θέτει η κοι­νωνική συμβίωση. Και παρ' ότι από τον ορισμό προκύπτει πως απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει, η ύπαρξη της εξασφαλίζει την ολοκλήρωση τόσο του ατόμου όσο και της κοινωνίας.

v  Πρόλογος με ιστορική αναδρομή

Ο πρόλογος ξεκινά με μια αναφορά σε ένα ιστορικό γεγονός ή περίοδο του πα­ρελθόντος. Ακολουθεί ο συσχετισμός (σύγκριση ή αντίθεση) με τη σημερινή κα­τάσταση του θέματος που μας απασχολεί. Στο τέλος του προλόγου εμφανίζε­ται, ως συνήθως, η προσωπική θέση στα ζητούμενα του θέματος.

 ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο πρόλογος που ακολουθεί γράφτηκε για το θέμα: «Οι άνθρωποι σή­μερα διαμαρτύρονται για έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Από την άλλη όμως φαίνεται πως όσο ελεύθερο χρόνο έχουν δεν τον αξιοποιούν δη­μιουργικά. Σε ένα κείμενο πειθούς να αναλύσεις την αντίφαση αυτή».

Η έννοια του ελεύθερου χρόνου εμφανίζεται για πρώτη φορά την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης. Η καθιέρωση της μισθωτής εργασίας και η αλλοτρίωση της εργασίας, ως συνέπεια της απαραίτητης πλέον εξειδίκευσης, κατέστησαν αναγκαίο τον ελεύθερο χρόνο για τη διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Στις μέρες μας όμως ο ελεύθερος χρόνος φαίνεται να συρρικνώνεται εκ νέου. Οι άν­θρωποι λοιπόν διαμαρτύρονται γι' αυτή τη συρρίκνωση, αν και φαίνεται πως και τον λιγοστό χρόνο τους δεν τον αξιοποιούν δημιουργικά.

v  Πρόλογος με αντίθεση

Στην αρχή του προλόγου ο συγγραφέας παρουσιάζει σε γενικές γραμμές το θέμα του. Στη συνέχεια αναφέρει συνοπτικά τις αντιτιθέμενες απόψεις που υπάρχουν γύρω από αυτό. Στο τέλος του προλόγου πρέπει να παρουσιαστεί η προσωπική θέση του συγγραφέα απέναντι στις αντιτιθέμενες απόψεις. Ο τύ­πος αυτός προλόγου βρίσκει εφαρμογή στα θέματα διλημματικής διατύπωσης.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο πρόλογος που ακολουθεί γράφτηκε με αφορμή το θέμα: «Πολλοί υποστηρίζουν πως η ύπαρξη της θανατικής ποινής μειώνει σημα­ντικά την εγκληματικότητα, παραδειγματίζοντας τους υποψήφιους δράστες ειδεχθών εγκλημάτων. Άλλοι όμως ισχυρίζονται πως πρό­κειται για μία βάρβαρη ποινή που αναπαράγει το έγκλημα. Να δια­τυπώσεις τις προσωπικές σου απόψεις σε ένα κείμενο που θα δημο­σιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σου».

Η ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ

Η εσχάτη των ποινών έχει καταργηθεί πλέον στις περισσότερες χώρες του αναπτυγμένου τουλάχιστον κόσμου. Παρ' όλα αυτά, δεν έχουν ακόμα σωπάσει οι φωνές όσων ισχυρίζονται πως η ποινή αυτή ήταν αποτελε­σματικό όπλο στην αντιμετώπιση του εγκλήματος και προτείνουν την επα­ναφορά της. Αντίθετη γνώμη έχουν οι πολέμιοι της θανατικής ποινής, οι οποίοι την αντιμετωπίζουν ως μία κατάφωρη παραβίαση του βασικότερου ανθρώπινου δικαιώματος, της ζωής. Με την άποψη και τα επιχειρήματα των τελευταίων τείνω να συμφωνήσω κι εγώ.

v  Πρόλογος με αναλογία

Ο πρόλογος αυτός περιλαμβάνει μια αναλογία ή παρομοίωση του θέματος που μας απασχολεί με κάποιο άλλο φαινόμενο, που δεν εντάσσεται όμως στον ίδιο θεματικό κύκλο. Στο τέλος του προλόγου γίνεται η συνοπτική αναφορά στα ζη­τούμενα του θέματος.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο πρόλογος που ακολουθεί γράφτηκε για το θέμα: «Η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος ως αντικείμενο γενικού προβληματι­σμού αποτελεί θέμα καθημερινής ειδησιογραφίας, συζητήσεων αλλά και συγκεκριμένων προτάσεων για την αντιμετώπιση της. Σε ένα κεί­μενο πειθούς να αναπτύξεις τις απόψεις σου σχετικά με τον ρόλο της τεχνολογικής εξέλιξης στην καταστροφή, αλλά και στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος».

Το φυσικό περιβάλλον είναι το σπίτι μας. Είναι ο χώρος μέσα στον οποίο γεννηθήκαμε, ζούμε και αναπτυσσόμαστε, ο χώρος που μας προσφέρει ασφάλεια και προστασία, ζεστασιά και ηρεμία. Κι όμως, ενώ ποτέ δε θα κά­ναμε το οτιδήποτε για να καταστρέψουμε το σπίτι μας, κάνουμε το παν για να καταστρέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον. Κύριο εργαλείο στην αλόγιστη αυτή συμπεριφορά μας είναι η τεχνολογία, η οποία ωστόσο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και στον αγώνα για την αποκατάσταση της ισορροπίας του οικοσυστήματος.

v  Πρόλογος με παροιμία - γνωμικό - επίκληση στην αυθεντία

Ο πρόλογος ξεκινά με την παράθεση μιας παροιμίας, ενός γνωμικού ή με την επίκληση στην αυθεντία, δηλαδή στο αδιαμφισβήτητο κύρος ενός προσώπου. Στη συνέχεια ο συγγραφέας κάνει ένα σχόλιο σε αυτά και διατυπώνει τη θέση του απέναντι στα ζητούμενα του θέματος.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο πρόλογος που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο με θέμα: «Η τέ­χνη είναι μία έμφυτη ανθρώπινη παρόρμηση, στην εκπαίδευση όμως δεν έχει τη θέση που της αρμόζει. Σε επιστολή που αποστέλλεις στην υπουργό Παιδείας προτείνεις τρόπους για την αποτελεσματικότερη ένταξη της στο αναλυτικό πρόγραμμα της Μέσης Εκπαίδευσης».

Αξιότιμη κυρία υπουργέ,

Ο Kant λέει ότι ένας άνθρωπος στην ερημιά δε θα στολιζόταν ποτέ, ούτε θα στόλιζε την καλύβα του. Και κατά τον Dessoir «το να στολίζεσαι ση­μαίνει να διακρίνεσαι». Η αισθητική απόλαυση λοιπόν είναι σύμφυτη στον άνθρωπο, απηχεί την τάση του να ανήκει, αλλά και να διακρίνεται από το κοινωνικό σύνολο. Μία τόσο σημαντική όμως έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικότητας δεν έχει βρει ακόμα τη θέση που της αρμόζει στην εκ­παίδευση. Και γι' αυτό πρέπει να ληφθούν μέτρα.

ü Το κυρίως μέρος

Παρουσιάζουμε την προσωπική μας θέση με σφαιρικό τρόπο, την αναλύουμε και την αιτιολογούμε με ολοκληρωμένα επιχειρήματα-παραγράφους. Η αιτιολόγηση μπορεί να είναι:

ü  Ατομοκεντρική(με βάση τα χαρακτηριστικά του ατόμου) και

ü  Κοινωνιοκεντρική (με βάση τα χαρακτηριστικά της εθνικής ή διεθνούς κοινωνίας).

è Η ανάλυση της θέσης μας είναι απόρροια της διερευνητικής μας πορείας και του σχεδιαγράμματος και μπορεί να έχει βασιστεί στις εξής μεθόδους ανάλυσης του θέματος:

1.   Ορισμοσ της θεματικής έννοιας

2.  Διαιρεση της θεματικής έννοιας σε μέρη με βάση τα ποικίλα χαρακτηριστικά της (είδος, μορφή, εσωτερικά γνωρίσματα, εξωτερικά γνωρίσματα, ποιότητα ...)

3.   Διευκρινιση της θεματικής έννοιας με συγκεκριμένα - ειδικά παραδείγματα

4.   Συγκριση και Αντιθεση της θεματικής έννοιας με άλλες ή με προηγούμενες μορφές της

5.  Αιτιολογηση της θεματικής έννοιας εξετάζοντας τους λόγους ύπαρξης της αλλά και τις επιδράσεις της σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής

6.  Αναλυση Διαδικασιασ της ύπαρξης και λειτουργίας της θεματικής έννοιας.

v  Παράγραφος-Επιχείρημα

Το μέσο για να στηρίξουμε τη θέση μας και να αποδείξουμε την ορθότητα της είναι το επιχείρημα. Το επιχείρημα αναπτύσσεται μέσα στο πλαίσιο μιας παραγράφου.

ΜΙΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ = ΕΝΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ

Για να οργανώσουμε σωστά το επιχείρημα μας χρειάζεται να ακολουθήσουμε την εξής δομή:

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ	Είναι ο πρόλογος, η εισαγωγή του επιχειρήματος. Είναι η πρώτη περίοδος της παραγράφου που μας εισάγει στο θέμα της (θεματικό κέντρο/κύρια ιδέα).
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ - ΣΧΟΛΙΑ	Είναι το κυρίως επιχείρημα. Εδώ γίνεται η αιτιολό­γηση, η τεκμηρίωση και η απόδειξη του συγκεκρι­μένου θεματικού μας κέντρου, της κυρίας ιδέας-άποψής μας. Απαντάμε στο πώς και γιατί ισχύει η θέση μας. Τις λεπτομέρειες και τις δευτερεύουσες διασαφητικές ιδέες μιας παραγράφου τις παραθέτουμε με κλιμακωτή σειρά (χρονολογική σειρά, εξωτερικά è εσωτερικά γνωρίσματα, λιγότερο σημαντικά στοι­χεία è περισσότερο σημαντικά ή το αντίστροφο κτλ.), ώστε η κυρία ιδέα μας να παρουσιάζεται με τον πιο εμφαντικό τρόπο.
ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ	Είναι το συμπέρασμα-ανακεφαλαίωση του επιχει­ρήματος μας, ολοκληρώνουμε το συλλογισμό μας. Σε αυτό το σημείο επανασυνδέουμε το θεματικό κέ­ντρο της παραγράφου με το θέμα και το ζητούμενο της έκθεσης μας, επαληθεύοντας την ορθότητα του επιχειρήματος μας.

v  Μεταβατική Παράγραφος

Ανάμεσα στα στάδια ανάλυσης ενός θέματος ή στο πέρασμα από το ένα ζη­τούμενο στο άλλο είναι δυνατό να έχουμε την ανάγκη σύνδεσης με μεταβατι­κή παράγραφο. Ο ρόλος της μεταβατικής παραγράφου είναι διπλός:

1)      Ανακεφαλαιώνει

2)      Εισάγει τη νέα θεματική ενότητα.

Μπορούμε να παραλείπουμε τη μεταβατική παράγραφο όταν είναι δυνατό να εντάσσουμε την εισαγωγή για τη νέα θεματική ενότητα στην τελευταία παρά­γραφο του πρώτου μέρους.

ü Ο επίλογος

Ο επίλογος αποτελεί το επιστέγασμα της αναλυτικής πορείας ενός επιχειρηματολογικού κειμένου. Ρόλος του είναι είτε να συμπυκνώνει την επιχειρημα­τολογία που στήριξε την ανάπτυξη στο κύριο μέρος του κειμένου είτε να κα­ταλήγει σε συμπεράσματα που αφορούν στο θέμα είτε να προτείνει κάτι ουσιαστικό σχετικά με το θέμα-πρόβλημα που απασχόλησε τον συγγραφέα.

Ο επίλογος μπορεί να έχει διάφορες μορφές, όπως εξάλλου και ο πρόλογος. Σημασία πάντως δεν έχει ποια μορφή επιλόγου θα προκρίνει ο συγγραφέας, αλλά η εναρμόνιση του με το ύφος και το περιεχόμενο του υπόλοιπου κειμέ­νου. Τις περισσότερες φορές, μάλιστα, κρίνεται σκόπιμη η συνδυαστική χρήση διαφορετικών ειδών επιλόγων.

Λεξιλογιο  για την Εισαγωγη του Επιλογου (ενδεικτικό)

·         Άρα..., Ώστε..., Επομένως...

·         Από τα παραπάνω συνάγεται/εξάγεται αβίαστα/προκύπτει εύλογα το συμπέρασμα...

·         Από τη διερεύνηση του θέματος προκύπτει το συμπέρασμα...

·         Οι παραπάνω συλλογισμοί/σκέψεις οδηγούν/άγουν το συλλογισμό μας στο συμπέρασμα...

·         Είναι ολοφάνερο, λοιπόν, από τη διεξοδική ανάλυση του θέματος [...] πως...

·         Όλα τα παραπάνω στοιχεία μάς βοηθούν να κατανοήσουμε/συμπεράνουμε πως...

·         Οι συγκεκριμένες, λοιπόν, ατομικές και κοινωνικές διαστάσεις του θέματος [...] φανερώνουν/αποκαλύπτουν...

·         Η εξέταση των παραπάνω παραμέτρων του θέματος [...] κάνει αντιληπτό πως...

·         Με την επεξεργασία των αιτιών/αποτελεσμάτων/μορφών/προϋποθέσεων/τρόπων αντιμετώπισης του θέματος συμπεραίνουμε...

·         Ο συγκερασμός των παραπάνω διαπιστώσεων μάς ωθεί να συνειδητοποιήσουμε πως...

·         Συμπερασματικά..., Συγκεφαλαιωτικά..., Συμπεραίνοντας..., Ανακεφαλαιώνοντας..., Καταλήγοντας...

v  Επίλογος με συμπέρασμα

Στον επίλογο ο συγγραφέας μπορεί να καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα από την αποδεικτική διαδικασία που έχει προηγηθεί. Θα είναι ουσιαστικά μια σύ­ντομη αναφορά στην αποδεικτέα θέση του κειμένου, η οποία όμως πλέον έχει αποδειχτεί.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο επίλογος που ακολουθεί αντλήθηκε από έκθεση με θέμα: «Η ελληνική κοινωνία θεωρεί απαραίτητη την είσοδο ενός μαθητή στο πανεπιστήμιο. Σε άρθρο που δημοσιεύεις στη σχολική εφημερίδα επιχειρείς να ερμη­νεύσεις την αντίληψη αυτή και να καταγράψεις τις επιπτώσεις της».

Η θεοποίηση, λοιπόν, της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση των Ελλήνων και, όπως συμβαίνει με κάθε «κατεστη­μένη» αντίληψη, θα χρειαστεί χρόνος και προσπάθεια για να αλλάξει. Η κοινωνία όμως πρέπει να αναλάβει γρήγορα την ευθύνη για τη μεταβολή της, γιατί στέκεται εμπόδιο στον εκσυγχρονισμό τόσο της εκπαίδευσης όσο και της αγοράς εργασίας.

v  Επίλογος με ανακεφαλαίωση

Με τον επίλογο αυτόν ανακεφαλαιώνονται τα σημαντικότερα στοιχεία της ανάλυσης που προηγήθηκε. Φυσικά η ανακεφαλαίωση αυτή δεν μπορεί να επα­ναλάβει αυτούσια στοιχεία που ήδη έχουν αναφερθεί· η παράθεση τους πρέ­πει να έχει γενικευτικό και αφαιρετικό χαρακτήρα.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο επίλογος που ακολουθεί αποτελεί τμήμα έκθεσης με θέμα: «Ένας πνευματικός άνθρωπος ετοιμάζεται να επισκεφτεί το σχολείο σου. Προετοιμάζεις λοιπόν επιστολή, που θα του επιδώσεις κατά τη συ­νάντηση σας, στην οποία καταγράφεις τις προσωπικές σου απόψεις για τον ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι διανοούμενοι στη ζωή της σημερινής νεολαίας».

Αγαπητέ κύριε Μ.Θ., κλείνοντας θα ήθελα να σας υπενθυμίσω τον σημα­ντικότερο, κατά τη γνώμη μου, ρόλο που καλείστε σήμερα να διαδραμα­τίσετε εσείς οι διανοούμενοι στη ζωή των νέων της γενιάς μου: τον παι­δαγωγικό. Με την ίδια σας τη ζωή δηλαδή μπορείτε να αποτελέσετε για εμάς πρότυπο ηθικής, κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς και να δια­μορφώσετε μια νεολαία για την οποία όλοι θα είναι περήφανοι στο μέλλον.

v  Επίλογος με δεοντολογία

Σε θέματα-προβλήματα, και ειδικά σε αυτά που δεν έχουν ως ζητούμενο τις λύ­σεις του προβλήματος, ο επίλογος μπορεί να περιέχει κάποια αναφορά στις προ­τάσεις του συγγραφέα για την αντιμετώπιση του. Αν πάλι το θέμα είχε ως ζη­τούμενο τις λύσεις του προβλήματος, ο επίλογος μπορεί και πάλι να είναι δεοντολογικός, με την αναφορά όμως κάποιων γενικών προϋποθέσεων, για να πραγματοποιηθούν οι λύσεις που έχουν αναλυθεί στο κύριο μέρος.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο επίλογος που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο με θέμα: «Το βιο­τικό επίπεδο των πολιτών στις αναπτυγμένες κοινωνίες ανέρχεται διαρκώς τα τελευταία χρόνια, χωρίς όμως η άνοδος αυτή να συνο­δεύεται πάντοτε με ανάλογη βελτίωση της ποιότητας της καθημερι­νής ζωής. Σε ένα κείμενο πειθούς να ερμηνεύσεις την αντίφαση αυτή».

Το υψηλό βιοτικό επίπεδο των πολιτών στις αναπτυγμένες κοινωνίες θα παραμένει ένα επίτευγμα χωρίς αντίκρισμα, αν ο πολιτισμός μας δεν αναλάβει δράση γι' αυτό. Πρώτα από όλα απαιτείται η ενίσχυση των πνευ­ματικών μας κατακτήσεων, ώστε να αποτελέσουν αντίβαρο στην άκρατη επέκταση των υλικών αγαθών. Παράλληλα, χρειάζεται η ανανέωση του εν­διαφέροντος των πολιτών για τις κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις, για να υπάρχει δικαιότερη κατανομή του πλούτου ανάμεσα στους πολίτες του κόσμου. Τέλος, πρέπει να προστατεύσουμε το φυσικό περιβάλλον, του οποίου η καταστροφή απειλεί σήμερα ακόμα και την ίδια τη ζωή στον πλα­νήτη.

v  Επίλογος με μελλοντολογία

Ο καλύτερος ίσως τρόπος για να ολοκληρωθεί ένα επιχειρηματολογικό κείμενο είναι η αναφορά μιας απαισιόδοξης ή, κυρίως, αισιόδοξης προοπτικής για την εξέλιξη του θέματος που μας απασχολεί στο μέλλον. Ο μαθητής βέβαια πρέ­πει να προσέξει, ώστε να μην καταλήξει αυτό το είδος επιλόγου σε μια δρα­ματική έκκληση.

ΕΦΑΡΜΟΓΗ

Ο επίλογος που ακολουθεί προέρχεται από επιχειρηματολογική έκ­θεση με θέμα: «Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων του σχολείου σου διοργανώνει δημόσια συζήτηση για τη νεανική εγκληματικότητα. Στην παρέμβαση σου αναλαμβάνεις να αναλύσεις τους παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο αυτό».

Κυρίες και κύριοι, δεν πρέπει όμως να είμαστε απαισιόδοξοι. Πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια κοινωνία φαντάζουν δυσεπίλυτα την ώρα που κανείς ζει μέσα σε αυτά. Αν όμως δούμε την ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από μία διαχρονική οπτική, θα αντιληφθούμε πως η ζωή μας βελτιώνεται, όταν οι πολίτες είναι συνειδητοποιημένοι και ενεργοί. Αυτό θα μπορούσαμε να εικάσουμε ότι θα συμβεί και με το πρόβλημα της νεανικής παραβατικότητας, αρκεί οι πολίτες να αφυπνιστούν.

5.Σύνδεση   Νοηματικών  Ενοτήτων

1. ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΡΙΑ ΕΝΝΟΙΑ – ΟΡΙΣΜΟΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ

• Η διερεύνηση του φαινομένου < Κ.Ε.(κύρια έννοια)> προϋποθέτει την εννοιολογική προσέγγιση / το σημασιολογικό επικαθορισμό της.
• Αν τώρα θέλουμε να δώσουμε έναν περιεκτικό ορισμό του/της ... < Κ.Ε.> που να περιλαμβάνει όλες τις αποχρώσεις της έννοιας, θα λέγαμε ότι...
• Με τον όρο... εννοούμε...
• Είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ο όρος...

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ - ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΕΝΝΟΙΑΣ / ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

• Το φαινόμενο δεν είναι σύγχρονο, υπήρχε πάντα και με διάφορες μορφές, εκδηλώσεις και εντάσεις, όπως και με διαφορετική αιτιολογία.
• Ο/Η/Το ... < Κ.Ε.> δεν είναι προϊόν του 20^ου αιώνα. Η διαχρονική θεώρηση του πιστοποιεί την ύπαρξη του σε κάθε φάση εξέλιξης της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου.
• Με δεδομένη την ιστορική εμπειρία, μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι ...
• Στη μακραίωνα πορεία τον ανθρώπου...

3. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ - ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ                 

• Η συνθετότητα τον φαινομένου <Κ.Ε.> διαφαίνεται κυρίως μέσα από το πλήθος των μορφών με τις οποίες εκδηλώνεται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων.
• Το φαινόμενο < Κ.Ε. > ενδημεί με διάφορες μορφές σε πολλούς τομείς του κοινωνικού βίου.                                   
• Συστατικό στοιχείο του φαινομένου αυτού αποτελεί...

4. ΕΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

• Μεγάλη ανησυχία προκαλεί η ένταση - η οξύτητα με την οποία εμφανίζεται - αναζωπυρώνεται το φαινόμενο, στη σύγχρονη εποχή.   
• Το φαινόμενο < Κ.Ε.  > προσλαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις/ προσλαμβάνει τη μορφή επιδημίας/κοινωνικής μάστιγας που εξαπλώνεται με γοργό ρυθμό απορρυθμίζοντας επικίνδυνα την κοινωνική οργάνωση/ πιστοποιώντας την κοινωνική αποδιοργάνωση/αποσύνθεση
• Ιδιαίτερα, στη σύγχρονη εποχή, αναγνωρίζεται η αξία - σημασία - συμβολή - προσφορά του ...
• Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, κρίνεται καθοριστικός ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει ο... η... το... < Κ.Ε. >.

5. ΑΙΤΙΑ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΝΟΣ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Ι. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ / ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

• Αναγκαία προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τον προβλήματος < Κ.Ε. > είναι η προσεκτική συνεκτίμηση των παραγόντων που το προκαλούν.
• Πολλοί και σύνθετοι παράγοντες προκαλούν /ενισχύουν το φαινόμενο αυτό.
• Λόγω των σοβαρών διαστάσεων που έχει λάβει το πρόβλημα, επιβάλλεται διερεύνηση των παραγόντων που συνετέλεσαν στη δημιουργία και την έξαρση του.
• Η ερμηνευτική προσέγγιση και διερεύνηση του/της < Κ.Ε.> παραπέμπει σ' ένα σύνθετο πλέγμα παραγόντων/συνθηκών που ευνοούν την εκδήλωση/ανάπτυξη του (υποθάλπουν το φαινόμενο) στη σύγχρονη εποχή.
• Η διερεύνηση του φαινομένου, για να είναι διαφωτιστική, οφείλει να ακολουθήσει ένα πολυαιτιατό ερμηνευτικό μοντέλο.
• Ο/Η/Το <Κ.Ε.> δεν είναι αυθύπαρκτο φαινόμενο, αποκομμένο από τις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες και δομές αλλά συνυφαίνεται άρρηκτα με ...
• Ο/Η/Το <Κ.Ε.> αποτελεί κοινωνικά προσδιοριζόμενο φαινόμενο και σ' αυτήν την κατεύθυνση είναι ανάγκη να προσανατολιστεί η ερμηνεία /αιτιολόγηση του.
• Παρόλο που το θέμα /φαινόμενο έχει αναλυθεί, κατά καιρούς, εξαντλητικά, είναι δυνατόν πάντα ν’ αποκαλυφθούν και άλλες πτυχές του...
• Ο/Η/Το <Κ.Ε.> αποτελεί συνισταμένη / απόρροια της συνθετικής επίδρασης ενός πλήθους κοινωνικών / οικονομικών και πολιτικών παραγόντων της εποχής μας.
• Ποικιλώνυμοι παράγοντες συνθέτουν - τροφοδοτούν /προκαλούν το φαινόμενο < Κ.Ε.>
• Το ότι ένα μεγάλο πλέγμα γενικών και ειδικών κοινωνικών συνθηκών και προσωπικών περιστάσεων προκαλούν αυτό το φαινόμενο είναι αναμφισβήτητο.

ΙΙ. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

α. Πρωταρχικά αίτια / κύριοι παράγοντες

ü  Η αξιολόγηση και ιεράρχηση αυτών των παραγόντων αναμφίλεκτα δίνει προτεραιότητα στο/στην <αίτιο>.

ü  Πρωταρχική αιτία /πρωταρχικός παράγοντας του/της < Κ.Ε.> αποτελεί ο/η/το (αίτιο).

ü  Κύρια και πρωταρχική ευθύνη φέρει...

ü  Στα γενεσιουργά αίτια του φαινομένου συγκαταλέγεται...

ü  Αφετηρία στον ερμηνευτικό προβληματισμό μας μπορεί να αποτελέσει...

ü  Το εγχείρημα της ερμηνείας θα ήταν δύσκολο χωρίς τη συμπερίληψη...

β. Για άλλα αίτια

ü  Οι παράγοντες που συνέβαλαν κυρίως στον/στην...

ü  Στην εκδήλωση /ανάπτυξη/έξαρση/όξυνση/κλιμάκωση/ επίταση του/της < Κ.Ε.> /σημαντικό ρόλο διαδραματίζει (αίτιο).

ü  Ο/Η/Το < αίτιο > δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη/«ευδοκίμηση» του φαινομένου <Κ.Ε>.

ü  Ιδανικές συνθήκες // Ευνοϊκό κλίμα για την εκδήλωση του/ της < Κ.Ε. > διαμορφώνει και ...<αίτιο>.

ü  Το φαινόμενο < Κ.Ε. >, άλλωστε, υποθάλπει και... <αίτιο>

ü  Ευοδωτικοί παράγοντες στην επέκταση του φαινομένου <Κ.Ε.> αποτελούν και... <αίτιο>

ü  Μερίδιο ευθύνης φέρει και...

ü  Στην έξαρση του προβλήματος οδηγεί/ συντείνει ο/η <αίτιο>

ü  Στην εκδήλωση του προβλήματος συνεπιδρούν μια σειρά συγκλίνοντες υποβοηθητικοί και επιβοηθητικοί παράγοντες.

ü  Καθοριστικό όχι όμως και μοναδικό είναι το γεγονός ότι...

ü  Εξίσου επιβαρυντικός παράγοντας για...

6. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Ι. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ / ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Ø  Οι συνέπειες / επιδράσεις του/της < Κ.Ε. > είναι εμφανείς στην ατομική και κοινωνική ζωή του ανθρώπου / σε κάθε επίπεδο της ατομικής - κοινωνικής ζωής του ανθρώπου.

Ø  Αναντίρρητα, η σημασία του/της < Κ.Ε.> αξιολογείται μέσα από την ευεργετική της επίδραση στη ζωή του ανθρώπου.

Ø  Διαχρονικά αναγνωρίζεται η αξία/σημασία /συμβολή του /της < Κ.Ε.>.

Ø  Η αξία/σημασία του /της < Κ.Ε.> εμφαίνεται κατά κύριο λόγο, μέσα από τις σημαντικές επιδράσεις του/ της στη ζωή του ανθρώπου.

Ø  Η σοβαρότητα, λοιπόν, του φαινομένου είναι δεδομένη και αποδεικνύεται από τις οδυνηρές συνέπειες του σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.   

ΙΙ. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

ü  Φυσικό επακόλουθο είναι...

ü  Τα οφέλη είναι κυρίως...

ü  Άμεσο αποτέλεσμα/απότοκο είναι...

ü  Στις επιδράσεις του/της <Κ.Ε> συγκαταλέγεται ...                

ü  Άμεση συνέπεια / απόρροια, του/της <Κ.Ε.> στη ζωή του ατόμου...

ü  Πρωταρχικής σημασίας κρίνεται και ο/η...

ü  Πρωταρχικές είναι οι επισημάνσεις που αφορούν στη διαμόρφωση ...                                        

ü  Από την άλλη πλευρά, οι προεκτάσεις του/της <Κ.Ε> αφορούν στη διάρθρωση της συλλογικής ζωής και, πιο συγκεκριμένα, στο οικονομικό / κοινωνικό / θεσμικό / πολιτιστικό επίπεδο...

ü  Ο/Η/Το ... (συνέπεια) αποτελεί άμεση συνέπεια του/της <Κ.Ε.>. Εξετάζοντας τον κίνδυνο που εγκυμονεί...

7. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ

ΙΙ. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ / ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

• Αν και δεν είναι εύκολο, κρίνεται, εντούτοις, αναγκαίο και χρήσιμο να επισημανθούν οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για...
• Υπό ορισμένους όρους είναι δυνατό ...
• Η ομαλή/ απρόσκοπτη λειτουργία του/της <Κ.Ε.> διασφαλίζεται μόνο υπό κατάλληλες συνθήκες.
• Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, είναι αναγκαίο να ισχύουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις.
• Ο/Η/Το <Κ.Ε. > δεν μπορεί να διασφαλιστεί, παρά μόνο κάτω από αναγκαίες προϋποθέσεις.

ΙΙ. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

·         Ο/ Η/Το ... < προϋπόθεση > αποτελεί εγγύηση για ...

·         Ασφαλιστική δικλείδα για τον/την < Κ.Ε. > αποτελεί ...

·         Τον/Την < Κ.Ε. > διασφαλίζει και ...

·         Ο/Η/Το <Κ.Ε.> διασφαλίζεται μέσα σε συνθήκες ... και υπό προϋποθέσεις, όπως ...

·         Μια βασική προΰπόθεση, για ... είναι ..

8. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΛΥΣΕΙΣ

Ι. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ/ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

v  Αυτό που έχει σημασία είναι όχι μόνο να βρει ο άνθρωπος πίσω από τα συμπτώματα του προβλήματος τις αιτίες που το προκαλούν, αλλά και να προσπαθήσει, αν όχι να το εξαλείψει, τουλάχιστον να αμβλύνει τις αρνητικές συνέπειες του.

v  Η οξύτητα / ένταση με την οποία εκδηλώνεται το πρόβλημα στην εποχή μας καθιστά δυσχερή την αντιμετώπισή του, συνάμα όμως αναγκαία την άμεση κινητοποίηση των κοινωνικών και των κρατικών φορέων για την αποφυγή περαιτέρω εξάπλωσής του.

v  Με δεδομένη τη σοβαρότητα τον φαινομένου απαιτείται έντονη δραστηριοποίηση, καθολική ανάληψη ευθυνών και λήψη  κατάλληλων μέτρων, για  να  προσεγγίσουμε τη λύση  του προβλήματος.

ΙΙ. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

§  Άμεση ευθύνη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του/της <Κ.Ε.> υπέχει...

§  Καίρια κρίνεται και η συμβολή του/της... στην άρση του προβλήματος.

§  Στην αποτελεσματική αντιμετώπιση και τη ριζική εξάρθρωση του προβλήματος μπορεί να συντελέσει και...

§  Το δεδομένο πρόβλημα και η επίλυση τον πρέπει να αποτελέσουν τόσο άμεση προτεραιότητα του οργανωμένου κράτους όσο και αντικείμενο κοινωνικής - συλλογικής μέριμνας.

§  Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών...

§  Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε ουσιαστικά και υπεύθυνα ...

§  Η πραγματική όμως λύση στο πρόβλημα είναι...

§  Αυτό θα ήταν εφικτό να γίνει...

§  Σ' αυτήν την προσπάθεια σημαντικός κρίνεται ο ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει...

§  Ως άμεσο μέτρο προτείνεται συνήθως ...

§  Απαιτείται, λοιπόν, η σε βάθος διερεύνηση και ανάλυση του φαινομένου, η συνεκτίμηση των διαστάσεων του και των παραγόντων που το τροφοδοτούν, ώστε να καταπολεμηθεί ριζικά.

§  Εκείνο που πρέπει να συζητηθεί και να αντιμετωπιστεί αμέσως είναι...

§  Από την απαρέγκλιτη εφαρμογή των προτεινομένων μέτρων θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό κατά πόσο μπορούμε να προσδοκάμε την ολοκληρωτική εξάλειψη του...

§  (Μετάβαση στην ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ): Καμία κρατική παρέμβαση ή νομοθετική ρύθμιση δεν μπορεί να τελεσφορήσει, εάν δε θεμελιωθεί στην ατομική ευθύνη και πρωτοβουλία.

9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ (όχι κατ' ανάγκη για τον επίλογο)

ü  Γίνεται, λοιπόν, φανερό...

ü  Όσα προηγήθηκαν θεμελιώνουν το ακόλουθο συμπέρασμα...

ü  Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω συνάγεται ότι...

ü  Είναι, επομένως, βέβαιο ότι...

ü  Από την παράθεση των συνεπειών / αιτιών / προεκτάσεων του φαινομένου εξάγεται αβίαστα το συμπέρασμα ότι...

ü  Με αυτά τα δεδομένα φύεται το συμπέρασμα ότι...

ü  Είναι, τέλος, προφανές ότι...

ü  Κατ' αυτόν τον τρόπο άμεσα και πειστικά αποδεικνύεται ότι...

10. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΣΧΗΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

·         Βέβαια, αυτό του ενδιαφέρει στη συνέχεια...

·         Πριν όμως προχωρήσουμε στην/στον...

·         Αυτή είναι η μία πλευρά του ζητήματος. Η άλλη αναφέρεται στο/ στην...

·         Δεδομένου, λοιπόν, ότι...

·         Πέρα, όμως, από αυτό...

·         Από την άλλη πλευρά, άλλωστε,...

·         Προς την ίδια κατεύθυνση..

·         Είναι φανερό ότι...

·         Για άλλους λόγους και υπό διαφορετικές συνθήκες...

·         Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και...

·         Στον αντίποδα της παραπάνω θέσης βρίσκεται και...

·         Οπωσδήποτε ..

·         Το σημαντικό, πάντως, είναι...

·         Αν αυτό αληθεύει, τότε ...

·         Οι σκέψεις που ακολουθούν ...

·         Δεν είναι τυχαίο ότι...

·         Ένα άλλο χαρακτηριστικό ...

·         Με δεδομένο το γεγονός ότι...

·         Εκτός από ...

·         Ερευνώντας το/τη(ν) θα διαπιστώσουμε ότι...

·         Αλλά το πιο σπουδαίο γεγονός ...

5. Έλεγχος

Μετά τη συγγραφή του κειμένου μας είναι απαραίτητο να διαθέσουμε λίγο χρόνο, για να ξαναδιαβάσουμε και να αξιολογήσουμε τα γραφόμενα. Σε ένα κείμενο πραγματοποιούμε έλεγχο:

α) ως προς το περιεχόμενο,

β) ως προς την αρχιτεκτονική-διάρθρωση,

γ) ως προς τη γλώσσα.

Είναι δυνατό να μάς ζητηθεί να ελέγξουμε το δοθέν κείμενο ως προς ένα από τα παραπάνω στοιχεία. Σε αυτήν την περίπτωση λαμβάνουμε υπ’ όψιν τα ακόλουθα.

ü Έλεγχος ως προς το περιεχόμενο

Ως προς το περιεχόμενο ελέγχουμε:

·         Την ενότητα, τη σχέση του περιεχομένου με την κύρια ιδέα του θέματος.

·         Την πληρότητα, την επαρκή ανάπτυξη του θέματος.

·         Την τεκμηρίωση με επιχειρήματα και τεκμήρια.

  

Παραδείγματα συγγραφής θεμάτων

Θέμα: Αξιοποιώντας τις εμπειρίες της σχολικής σας ζωής, να γράψετε μία επιστολή προς τον Υπουργό Παιδείας, στην οποία να διατυπώνετε τεκμηριωμένα τις απόψεις σας για τις αλλαγές που θα θέλατε να γίνουν στο σχολείο, προκειμένου αυτό να ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας (500-600 λέξεις).

                                                                                    (Πανελλήνιες Εξετάσεις 2000)

(Προσφώνηση) Αξιότιμε κ. Υπουργέ,

(Πρόλογος) Με την επιστολή μου αυτή θα ήθελα να εκθέσω τον προβληματισμό μου για τα θέματα της εκπαίδευσης, όπως τουλάχιστον εγώ τα έζησα κατά τη διάρκεια της σχολικής μου ζωής. Ο θεσμός της εκπαίδευσης είναι από τους πιο σημαντικούς, ειδικά σε μια κοινωνία πληροφοριών και γνώσεων. Όμως, εκπαίδευση σημαίνει σχολείο, άρα η αναβάθμιση του σχολείου πιστεύω ότι είναι μία από τις αμεσότερες προτεραιότητες της ελληνικής κοινωνίας.

(Κύριο Μέρος) Ωστόσο, η εκπαίδευση είναι από τη φύση της μία διαδικασία σύνθετη και πολύπλοκη, «ένα ρολόι που δε διορθώνεται με κλοτσιές αλλά με προσεκτικούς χειρισμούς και υπομονή» (J. Delors). Αφού οι κοινωνίες μας υφίστανται τόσες πολλές αλλαγές, το σχολείο θα πρέπει να προσαρμοστεί στην καινούρια αυτή κατάσταση και να υποστηρίξει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου, που θα είναι περισσότερο εύπλαστος, ευέλικτος και προσαρμοστικός.

Αρχίζοντας από τη διδακτέα ύλη, πιστεύω ότι οι γνώσεις θα πρέπει να είναι εκσυγχρονισμένες και δημοκρατικές. Η κυριαρχία του ενός και μοναδικού βιβλίου δεν έχει θέση στο σύγχρονο διαλεκτικό σχολείο. Το γνωστό φαινόμενο της απομνημόνευσης, της «παπαγαλίας», είναι αιτία της ημιμάθειας που χαρακτηρίζει πολλούς σημερινούς νέους. Αν το σχολείο προσφέρει γνώσεις θεωρητικές και αποκομμένες από την πραγματικότητα, τότε καταδικάζει τον εαυτό του στο περιθώριο των εξελίξεων, μακριά από τα ενδιαφέροντα του μαθητή. Ο μαθητής επιζητεί το βιωματικό σχολείο, που θα τον βοηθήσει να ερμηνεύσει και να κατανοήσει τον κόσμο, ώστε να μπορεί να κινείται σ’ αυτόν άνετα και αποτελεσματικά. Ακόμη, αυτό που χρειάζεται σήμερα ο μαθητής είναι το πνεύμα της συνεργασίας και της ομαδικότητας. Αφού θα ζήσουμε σε έναν κόσμο πολυπολιτισμικό, πρέπει να μάθουμε να συνεργαζόμαστε με τόσους πολλούς και διαφορετικούς ανθρώπους.

Από τα σχολικά προγράμματα λείπει και η βαθύτερη γνωριμία με το περιεχόμενο της ελληνικής παράδοσης και ιστορίας, ώστε να κατανοήσουμε την αξία της εθνικής μας ταυτότητας, για να την υπερασπιζόμαστε ενάντια στις απειλές της ξενομανίας ή της επιβολής εισαγόμενων πολιτιστικών στοιχείων. Λείπει επίσης και η αισθητική αγωγή, που θα εξοικειώσει το μαθητή με την ισορροπία του Ωραίου και θα του προσφέρει διεξόδους δημιουργικότητας και αυτοέκφρασης.

Όμως, η ποιότητα των γνώσεων είναι ανάγκη να συνοδεύεται από την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή. Το αίτημα για σχολικές βιβλιοθήκες, εργαστήρια και ηλεκτρονικούς υπολογιστές δεν είναι καινούριο, αλλά παραμένει ακόμη ανεκπλήρωτο. Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν για τη μορφή που θα πρέπει να έχει μια σχολική τάξη στην αυγή του αιώνα μας. Κάθε μαθητής, δηλαδή, θα έχει άμεση πρόσβαση σε οπτικοακουστικά μέσα, που θα του προσφέρουν κάθε είδους πληροφορία και υλικό. Έτσι, οι παιδευτικές ανισότητες, που προκύπτουν από τα διαφορετικά οικογενειακά περιβάλλοντα, θα περιοριστούν. Η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες προετοιμάζει το νέο άνθρωπο για έναν κόσμο, που θα αλλάζει συνεχώς απαιτώντας διαρκή προσαρμογή στα δεδομένα του.

Η σύνδεση του σχολείου με την ευρύτερη κοινωνία γίνεται περισσότερο φανερή στη δομή της εκπαίδευσης, που αυτή τη στιγμή στρέφεται σχεδόν αποκλειστικά γύρω από την επιτυχία του μαθητή στα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Το σχολείο θα μπορούσε να προσφέρει πολλαπλές διεξόδους στο θέμα της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής κατάρτισης του νέου, παρέχοντας αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις. Κλειδί για την προοπτική αυτή είναι η αναβάθμιση των μεθόδων αξιολόγησης των μαθητών, οι οποίες θα πρέπει να στηρίζονται σε διευρυμένα κριτήρια, που θα λαμβάνουν υπόψη τη συνολική παρουσία και προσωπικότητα του παιδιού.

Τέλος, ποιοτική εκπαίδευση δεν μπορούμε να έχουμε χωρίς την κινητήρια δύναμή της, τον εκπαιδευτικό. Ο εκπαιδευτικός – παιδαγωγός είναι εκείνος που δε διδάσκει απλά τους μαθητές, αλλά «τους μαθαίνει να μαθαίνουν». Ο ίδιος διαθέτει σύγχρονες γνώσεις και κατάρτιση, ώστε να διευκολύνει τον προβληματισμό των παιδιών, δίχως να τα χειραγωγεί. Η πολιτεία έχει την ευθύνη της συνεχούς επιμόρφωσης και της ενεργοποίησης του πολύτιμου δυναμικού των εκπαιδευτικών.

(Επίλογος) Ολοκληρώνοντας την επιστολή αυτή, θα ήθελα να εκφράσω την επιθυμία το σχολείο να μετατραπεί σε χώρο οικείο και άνετο για το μαθητή, ώστε αυτός να αισθάνεται φιλόξενα στο περιβάλλον του και να εκδηλώνεται χωρίς φόβο ή εχθρότητα απέναντί του. Ελπίζω να ήμουν περισσότερο σαφής, παρά κουραστικός.

(Αποφώνηση)                                                                          Με εκτίμηση

Θέμα: Ως τελειόφοιτος να γράψεις ένα άρθρο 500-600 λέξεων για την τοπική εφημερίδα. Στο άρθρο αυτό, με βάση τη σχολική σου εμπειρία, να αναφέρεις τι προσφέρει το σχολείο για την αντιμετώπιση του καθημερινού καταιγισμού των πληροφοριών και την ένταξη των απόφοιτων στην κοινωνία. Ποιες αλλαγές θα πρότεινες για τη βελτίωση αυτών των προσφορών του σχολείου;                                                     (Πανελλήνιες Εξετάσεις 2004)

(Τίτλος) Ο γνωστικός στόχος του Σχολείου

(Πρόλογος) Καθώς βρίσκομαι στο τέλος της διαδρομής μου στη μέση εκπαίδευση, θα ήθελα να αξιοποιήσω το  βήμα, που μου προσφέρει η τοπική μας εφημερίδα, για να εκφράσω τις απόψεις μου σχετικά με τη συμβολή του σχολείου στην προετοιμασία των νέων, ώστε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Επίσης, θα ήθελα να προτείνω ορισμένες αλλαγές, που θεωρώ αναγκαίο να γίνουν σε αυτό.

(Κύριο Μέρος) Ως διαχρονικός στόχος της παιδείας αναγνωρίζεται η πνευματική καλλιέργεια, η διαμόρφωση ανθρώπων με ολοκληρωμένη προσωπικότητα, ικανών να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις και στις προκλήσεις της ζωής. Το σχολείο, ως η θεσμοθετημένη από την πολιτεία μορφή παιδείας, αποβλέπει, μέσα από τη συστηματική διδασκαλία, στην παροχή θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων στους νέους, στην εμφύτευση σε αυτούς των ηθικών αξιών και στην καλλιέργεια της κριτικής τους ικανότητας.

Στην προσπάθεια αυτή πρέπει να συνυπολογιστεί το γεγονός ότι η εκπαίδευση δεν πρέπει να μένει στατική, αλλά να εξελίσσεται και να προσαρμόζεται στα δεδομένα και τις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας. Ο πολλαπλασιασμός των πηγών πληροφοριών, που έχουν στη διάθεσή τους οι νέοι, τούς ανοίγει νέους ορίζοντες, αλλά και κρύβει μεγάλους κινδύνους. Σε σύγκριση με το παρελθόν, που το σχολείο είχε το μονοπώλιο στην παροχή των γνώσεων και ο δάσκαλος αναγνωριζόταν ως αυθεντία, η κατάσταση έχει ανατραπεί θεαματικά. Πολλαπλά μέσα ενημέρωσης μάς προσφέρουν ποικίλες και συχνά αμφίβολης εγκυρότητας πληροφορίες. Το σημερινό σχολείο είναι ο μόνος επίσημος θεσμός που μπορεί να θωρακίσει τους νέους προσφέροντας όχι μόνο στερεότυπες γνώσεις, που αφορούν τα παραδοσιακά σχολικά μαθήματα, αλλά και τον κατάλληλο γνωστικό εξοπλισμό, που θα δίνει τη δυνατότητα στους νέους να αποκωδικοποιούν και να αξιολογούν τις πολυσχιδείς πληροφορίες, που δέχονται καθημερινά.

Επιπλέον, συμβάλλει στην καλλιέργεια του αισθητικού κριτηρίου του, στην ικανότητά του δηλαδή να εκτιμά το ωραίο και να διαχωρίζει το ποιοτικό από το μη ποιοτικό, δίνοντάς του την ευκαιρία να γνωρίσει και να ασχοληθεί με τα Γράμματα και τις Καλές Τέχνες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται και να αποκτούν ποιότητα τα ενδιαφέροντά του, να διευρύνονται οι πνευματικοί του ορίζοντες.

Είναι γεγονός ότι σημαντική πρόκληση για το σημερινό σχολείο είναι και ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων, που καλούνται να ενταχθούν σε μία κατεξοχήν ανταγωνιστική και ραγδαία μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας. Το σχολείο τούς βοηθά όχι μόνο να ενημερωθούν για τις επαγγελματικές προοπτικές, που διανοίγονται μπροστά τους, αλλά και να αποκομίσουν τις γνώσεις και τα κριτήρια που θα τους βοηθήσουν στην εκλογή εκείνης της σύγχρονης επιστημονικής ή επαγγελματικής κατεύθυνσης, η οποία ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα αλλά και στις δυνατότητές τους. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το σχολείο είναι αυτό που διδάσκει τους νέους ότι δεν πρέπει να παρασύρονται από τον πειρασμό της εύκολης ανάδειξης και του νεοπλουτισμού, αξίες που κυρίαρχα προβάλλονται από τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, αλλά να επιδιώκουν την καταξίωσή τους μέσα από την ποιότητα της εργασίας τους και τις ηθικές επιλογές τους.

Ωστόσο, χωρίς να θέλω να υποβαθμίσω την προσφορά του σχολείου, πολλά πρέπει, κατά τη γνώμη μου να γίνουν. Στις προκλήσεις της νέας εποχής δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί ούτε ένα τεχνοφοβικό σχολείο, ούτε ένα μονόπλευρα τεχνοκρατικό, αλλά ένα σχολείο ανοιχτό στις εξελίξεις και στα δεδομένα της πληροφορικής επανάστασης, το οποίο θα αξιοποιεί τις νέες τεχνολογίες στη διδασκαλία, τόσο των θετικών όσο και των ανθρωπιστικών επιστημών. Οι υπολογιστές, τα πολυμέσα, το διαδίκτυο είναι τεχνολογίες, στις οποίες πρέπει να καταρτιστούν οι νέοι και οι οποίες μπορούν να ανανεώσουν ριζοσπαστικά τον τρόπο, με τον οποίο ο νέος μαθαίνει σήμερα να αναζητά και να αποκτά τη γνώση.

Είναι προφανές ότι αυτοί που θα κληθούν να κάνουν πράξη όλες αυτές τις μεγάλες αλλαγές στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές. Κανένας εκπαιδευτικός σχεδιασμός δεν μπορεί να καρποφορήσει, αν οι εκπαιδευτικοί δεν επιμορφωθούν κατάλληλα και δεν εφοδιαστούν με τον απαραίτητο γνωστικό και παιδαγωγικό εξοπλισμό, προκειμένου να ανταποκριθούν στο ρόλο που καλούνται σήμερα να διαδραματίσουν.

(Επίλογος) Γενικά, όλοι οι φορείς της εκπαίδευσης οφείλουν να έχουν συνείδηση του γεγονότος ότι το σύγχρονο σχολείο οφείλει να δείχνει στους νέους τον τρόπο να αναζητούν τις γνώσεις και τις πληροφορίες που χρειάζονται και να τους εφοδιάζει με τα κριτήρια εκείνα, που θα τους βοηθούν να τις αξιολογούν. Έτσι θα επιτευχθεί και ο σημαντικότερος στόχος που οφείλει σήμερα να θέσει το σχολείο: η θωράκιση των νέων απέναντι στην πρόκληση όλων εκείνων των μηχανισμών, που επιχειρούν να επηρεάσουν και να κατευθύνουν τη σκέψη και τη συνείδησή τους.