v
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ
|
Τί δέ;
Τόδε οὐκ εἰκὸς, ἦν δ’ ἐγώ,
καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν
προειρημένων
μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ
ἀληθείας ἀπείρους
ἱκανῶς ἂν ποτε
πόλιν ἐπιτροπεῦσαι,
μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους
διατρίβειν διὰ τέλους,
τοὺς μὲν
ὅτι σκοπόν ἐν τῷ βίῳ
οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους
δεῖ ἅπαντα πράττειν
ἃ ἂν πράττωσιν
ἰδίᾳ
τε καὶ δημοσίᾳ
τοὺς δὲ
ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσι
ἡγούμενοι
ἐν μακάρων νήσοις
ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι ;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον,
ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν,
[ἐστιν] ἀναγκάσαι
τάς τε βελτίστας φύσεις
ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα
ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν
εἶναι μέγιστον,
ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν
καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν
ἀνάβασιν,
καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσιν,
μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς
ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ καταμένειν αὐτοῦ,
ἦν δ’ ἐγώ, καὶ μὴ ἐθέλειν
πάλιν καταβαίνειν
παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας
μηδὲ μετέχειν παρ’ ἐκείνοις
τῶν πόνων τε καὶ τιμῶν,
εἴτε φαυλότεραι
εἴτε
σπουδαιότεραι.
|
Τι,
λοιπόν;
Δεν
(είναι) αυτό φυσικό, είπα εγώ,
και
αναγκαίο (συμπέρασμα) απ’ αυτά που έχουν ειπωθεί προηγουμένως,
ότι,
δηλαδή, ούτε οι απαίδευτοι και
όσοι δεν
έχουν γνωρίσει την αλήθεια
θα μπορούσαν
ποτέ να κυβερνήσουν
μια πόλη
ικανοποιητικά,
ούτε
εκείνοι που αφήνονται
να
ασχολούνται ώς το τέλος της ζωής τους με την παιδεία
οι
πρώτοι[1],
γιατί
δεν έχουν στη ζωή (τους)
ένα
σκοπό, στον οποίο σκοπεύοντας
πρέπει
να κάνουν όλα ανεξαιρέτως
όσα
τυχόν κάνουν
και στην
ιδιωτική και στη δημόσια ζωή,
και οι
δεύτεροι[2],
γιατί
δεν θα ασχοληθούν με πρακτικά ζητήματα με τη θέλησή τους,
επειδή
νομίζουν
ότι έχουν
εγκατασταθεί
στα μακρινά
νησιά των μακαρίων,
αν και
είναι ζωντανοί ακόμα;
(Αυτά
είναι) αληθινά, είπε.
Δικό
μας έργο, λοιπόν,
είπα
εγώ, των ιδρυτών της πόλης,
(είναι)
να εξαναγκάσουμε
και τα
πιο εξαιρετικά πνεύματα
να
φθάσουν στο μάθημα
που
πρωτύτερα είπαμε
ότι
είναι το ανώτερο,
να δουν,
δηλαδή, το αγαθό
και να
ανεβούν εκείνη την
ανηφορική
οδό,
και,
αφού ανεβούν και (το) δουν καλά,
να μην
τούς επιτρέπουμε αυτό
που τώρα
τούς επιτρέπεται.
Ποιο, δηλαδή;
Το να
μένουν συνεχώς στον ίδιο τόπο,
είπα
εγώ, και το να μη θέλουν
να
κατεβαίνουν πάλι
κοντά σε
εκείνους τους δεσμώτες
ούτε να
συμμετέχουν μαζί μ’ εκείνους
και
στους κόπους και στις τιμές,
είτε
είναι πιο ταπεινές
είτε
μεγαλύτερης σημασίας.
|
v Νοηματικοί Άξονες
Η διατύπωση της άποψης του Σωκράτη:
v Ποιοι
δε θα μπορούσαν να κυβερνήσουν ποτέ ικανοποιητικά την πόλη:
α. Οι απαίδευτοι και όσοι δεν
γνώρισαν την αλήθεια.
β. Όσοι περνούν όλη τους τη ζωή με
σπουδές και δεν είναι άνθρωποι της δράσης.
v Ποιο
είναι το έργο των ιδρυτών της πόλης:
α. Να αναγκάσουν τις ιδιοφυΐες να
φτάσουν στην πιο σπουδαία γνώση (μέγιστον μάθημα).
β. Να μην τους επιτρέπουν να μένουν στον επάνω
κόσμο και να αρνούνται την κατάβαση τους στο σπήλαιο.
v
Ερμηνευτική Προσέγγιση
Τί δέ;
Σύνδεση με τα προηγούμενα
|
Στις
ενότητες που μεσολαβούν ο Πλάτωνας ερμηνεύει σε αδρές γραμμές την
αλληγορία του σπηλαίου, πολλές όμως λεπτομέρειες δεν είναι απολύτως
κατανοητές. Είναι, ωστόσο, φανερό ότι ο δικός μας, ο "πραγματικός"
κόσμος αποβαίνει το σύμβολο του "ιδεατού" κόσμου του Πλάτωνα.
·
Έτσι,
η ανάβαση από το ημίφως του σπηλαίου στον επάνω κόσμο που φωτίζεται από τον
ήλιο (το σύμβολο του Αγαθού) ισοδυναμεί με την άνοδο στον κόσμο του νοητού.
·
Οι
φύλακες λοιπόν, και ιδίως οι άρχοντες - βασιλείς που έχουν λάβει την ορθή
παιδεία και κατόρθωσαν να ανέλθουν από το σπήλαιο της απαιδευσίας και της
πλάνης στον επάνω κόσμο, δηλαδή τον κόσμο των Ιδεών, δεν δείχνουν προθυμία να
επιστρέψουν στο σπήλαιο.
·
Δεν πρέπει
όμως, τονίζει ο Πλάτωνας, να τους επιτραπεί αυτό που τώρα (στην εποχή του
εννοείται) επιτρέπεται, δηλαδή να απέχουν από την ενεργό πολιτική και να
ασχολούνται μόνο με τις πνευματικές τους αναζητήσεις.
|
c
Έτσι, ο Πλάτων θίγει το θέμα «ποιος είναι ο κατάλληλος ηγέτης;».
Τόδε οὐκ εἰκός, ... ἀπῳκίσθαι (...) Τὸ αὐτοῦ ...
σπουδαιότεραι.
Ο
Σωκράτης διατυπώνει την άποψή του για το ποιος είναι ικανός να κυβερνήσει ορθά
μια πολιτεία. Σ’ αυτό το πλαίσιο εξετάζει την καταλληλότητα δύο κατηγοριών: των
απαίδευτων και των πεπαιδευμένων. Μάλιστα,
με τη συλλογιστική της «εις άτοπον
απαγωγής» απορρίπτει τις δύο αυτές κατηγορίες ανθρώπων, με τη χρήση πολυσύνδετου σχήματος«μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους … μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ …». Παράλληλα με δύο αιτιολογικές
προτάσεις (εισάγονται με το ὅτι)
που συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά (μέν-δε) αιτιολογείται η ακαταλληλότητα
καθεμιάς κατηγορίας.
|
Οι
ακατάλληλοι για τη
διακυβέρνηση
της πόλης
|
Η
αιτιολογία της
ακαταλληλότητας
|
|
1)
…
μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους
καὶ ἀληθείας
ἀπείρους ἱκανῶς
ἂν
ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι …
|
… ὅτι
σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ
ἔχουσιν ἕνα,
οὗ στοχαζομένους
δεῖ ἅπαντα
πράττειν ἃ ἂν
πράττωσιν
ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ
|
|
2)
…
μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ
ἐωμένους
διατρίβειν διὰ
τέλους (ἱκανῶς
ἄν ποτε πόλιν
ἐπιτροπεῦσαι)
|
… ὅτι ἑκόντες
εἶναι οὐ
πράξουσιν,
ἡγούμενοι ἐν
μακάρων
νήσοις ζῶντες ἔτι
ἀπῳκίσθαι
|
Οι ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση
❶ Οι απαίδευτοι, δηλαδή οι αφιλοσόφητοι,
αδυνατούν να κυβερνήσουν την πολιτεία, γιατί δεν διαθέτουν παιδεία και γνώσεις ούτε έχουν κατακτήσει
την αρετή, μέσα απαραίτητα, για να φτάσουν στη θέαση του αγαθού, γι’ αυτό και
χαρακτηρίζονται ως ἀληθείας ἄπειροι.
ü Είναι
χαρακτηριστικό το σχήμα ἓν διὰ δυοῖν:
«τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους»
σκοπόν... ἕνα:
|
τυχαίοι και αφιλοσόφητοι πολιτικοί
|
οι φύλακες της πολιτείας
|
|
δεν έχουν έναν υψηλό σκοπό να υπηρετήσουν παρά μόνο το προσωπικό
τους συμφέρον.
|
ο εἷς σκοπός που έχουν είναι να υπηρετήσουν πιστά
και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη.
|
è
Συνεπώς, οι στόχοι και τα κίνητρα των απαίδευτων είναι ταπεινά: παρασύρονται
από υλικά αγαθά και αξιώματα, προσπαθούν να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους
συμφέροντα και έχουν τάσεις αυτοπροβολής. Είναι ιδιοτελείς, αλαζόνες και
ασυνεπείς απέναντι στις ευθύνες άσκησης της εξουσίας, ανάξιοι και ανίκανοι να
διαχειριστούν τις υποθέσεις της πόλης έτσι, ώστε να διασφαλίσουν την ευημερία
όλων («ὅτι σκοπὸν ...οὐκ ἔχουσιν ἕνα»).
ü
Στην
κατηγορία αυτή εντάσσει ο Πλάτωνας και τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής του,
χωρίς να κάνει εξαίρεση ούτε για τον Περικλή και το Θεμιστοκλή. Κατά τη γνώμη
του, είναι κι αυτοί υπεύθυνοι για την καταστροφή της Αθήνας, γιατί φρόντισαν
περισσότερο για την υλική (οικονομική-στρατιωτική) ανάπτυξη της πόλης και
λιγότερο για τη δικαιοσύνη και την πνευματική ζωή των πολιτών.
❷ Στον
αντίποδα βρίσκονται οι πεπαιδευμένοι,
που αντιμετωπίζουν την παιδεία ως αυτοσκοπό. Αυτοί, δοσμένοι στις θεωρητικές
τους αναζητήσεις, ζουν αποκομμένοι από τους υπόλοιπους. Η πολιτική δράση δεν
τούς απασχολεί, αδιαφορούν για την εξουσία και την διακυβέρνηση της πολιτείας
και γενικώς αποστρέφονται τις πρακτικές δραστηριότητες..
ü Η επιθυμία των πεπαιδευμένων να συνεχίσουν να ζουν στο δικό τους
κόσμο των πνευματικών ενασχολήσεων παρουσιάζεται στο κείμενο με την παρομοίωση των
νησιών των μακαρίων («ἡγούμενοι… ἀπῳκίσθαι»).
|
μακάρων νήσοις:
Νησιά στη Δύση πέρα από τις στήλες του Ηρακλέους, στο ρεύμα του
Ωκεανού. Εκεί σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες ζούσαν
i. οι ήρωες,
ii. οι άνθρωποι της χρυσής εποχής (η πρώτη γενιά του ανθρωπίνου
γένους),
iii. οι ευσεβείς.
|
ü
Οι
πεπαιδευμένοι, λοιπόν, πιστεύουν ότι ζουν στα νησιά των μακαρίων, ενώ είναι
ακόμα ζωντανοί («τοὺς δὲ … ἀπῳκίσθαι»).
Η πεποίθησή τους αυτή δημιουργεί ένα οξύμωρο
σχήμα και υποδηλώνει την πιθανή αλαζονεία τους.
ü
Η
απροθυμία τους να αναλάβουν τη διοίκηση της πόλης παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα
με δύο αλλεπάλληλες αρνήσεις («μὴ
ἐθέλειν, μηδὲ μετέχειν») και με το έναρθρο απαρέμφατο καταμένειν,
που δηλώνει ότι επιθυμούν να μείνουν στον ίδιο τόπο.
Αντιθέσεις:
- όσων δεν έχουν παιδεία και όσων έχουν λάβει παιδεία («τοὺς ἀπαιδεύτους» ≠ «τοὺς ἐν παιδείᾳ»)
- η
ενασχόληση με τα κοινά των πρώτων και η απροθυμία των δεύτερων («ἃ πράττωσιν» ≠ «οὐ πράξουσιν», «ἑκόντες» ≠ «ἀναγκάσαι»)
- η
πολιτική πραγματικότητα της εποχής του Πλάτωνα και η ιδεατή πολιτεία («τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους» ≠ «μὴ ἐπιτρέπειν»)
Και
οι απαίδευτοι και οι θιασώτες της παιδείας ως αυτοσκοπού αντιπροσωπεύουν δύο
διαμετρικά αντίθετες ακρότητες, ένα είδος αριστοτελικής «υπερβολής» και
«έλλειψης», γι’ αυτό και απορρίπτονται μιας και απέχουν από την μεσότητα της
αρετής. Άλλωστε, καθε
μία κατηγορία δεν διαθέτει αυτό που διαθέτει η άλλη:
α) Οι
απαίδευτοι δεν έχουν σκοπό που να συνδέεται με την παιδεία.
β) Οι
πεπαιδευμένοι στερούνται πρακτικού προσανατολισμού της παιδείας.
c Με τον τρόπο αυτό ο φιλόσοφος αναδεικνύει το ιδανικό ζεύγος
γνωρισμάτων που είναι ανάγκη να χαρακτηρίζει τον φιλόσοφο – άρχοντα: τη γνώση και την πράξη.
·
Προσωπική
διάθεση να ασχοληθούν με τις πνευματικές τους αναζητήσεις
·
Υπεροψία,
πνεύμα ελιτισμού
·
Έλλειψη
αισθήματος αλληλεγγύης και ευθύνης προς τους συμπολίτες τους
·
Φόβος
μήπως θεωρηθούν αρχομανείς, δημαγωγοί και ιδιοτελείς
·
Επιθυμία
τους να αποφύγουν προσωπικές απογοητεύσεις και την ψυχική φθορά και αλλοτρίωση
της καθημερινής πολιτικής πρακτικής
·
Ανησυχία
μήπως δε μπορέσουν να ανταποκριθούν στις υψηλές προσδοκίες των πολιτών.
Αντικρουόμενες απόψεις για το χρέος των
πνευματικών ανθρώπων
ü
Πράγματι,
ακόμη
και σήμερα πολλοί διανοούμενοι θεωρούν υποτιμητικό να αναμειχθούν με την
πολιτική, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η ενασχόληση με τα κοινά και με τα
προβλήματα του λαού ισοδυναμεί με φθορά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Υιοθετώντας πνεύμα ελιτισμού υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι που διακονούν τις επιστήμες
ή τις τέχνες πρέπει να απέχουν από το σάλο του κοινωνικού-πολιτικού βίου, ώστε
να διαφυλάττουν την απαραίτητη για το δημιουργικό τους έργο γαλήνη και
αμεριμνησία. Οι στερεότυπες αυτές θέσεις, γνωστές ως «σύνδρομο της
αξιοπρέπειας» οδηγούν στην αποσύνδεση του πνευματικού ανθρώπου από τις πλατιές
μάζες του λαού.
ü
Στον
αντίποδα των παραπάνω απόψεων βρίσκεται η ιδέα ότι τέτοιου είδους ισχυρισμοί
δεν είναι παρά ένα πρόσχημα, μέσω του οποίου συγκαλύπτεται η ατομικιστική
λιποταξία από τον κοινωνικό βίο και η αδιαφορία για το κοινωνικό γίγνεσθαι. Οι
πνευματικοί άνθρωποι, ως πνευματικά ώριμα άτομα, με την ευρυμάθεια και το κύρος
που τους διακρίνει έχουν ηθικό χρέος να φωτίζουν τον κοινωνικό τους περίγυρο,
να αφουγκράζονται τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής τους και να συντελούν
δραστικά στην αντιμετώπισή τους. Με
άλλα λόγια, οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν εξ ορισμού κοινωνική αποστολή.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον ... σπουδαιότεραι
Και αφού
οι απαίδευτοι και οι απρόθυμοι φιλόσοφοι δεν είναι ικανοί να ασχοληθούν με τα κοινά,
ποιοι τελικά θα κυβερνήσουν την πολιτεία; Ο Σωκράτης δίνει αμέσως
την απάντηση σ’ αυτό το καίριο ερώτημα: οι εξαιρετικές φύσεις, οι
προικισμένοι με ικανότητες είναι οι πλέον κατάλληλοι για την άσκηση
της εξουσίας.
|
βελτίστας φύσεις:
ü Φύσις είναι αυτό που ο άνθρωπος δεν μπορεί να κατασκευάσει ο ίδιος,
αλλά το βρίσκει να προϋπάρχει. Μπορεί, βέβαια, με την τέχνη να το
συμπληρώσει, αλλά δεν είναι σε θέση να το αλλάξει ουσιωδώς.
ü Φύσις, επομένως, σε σχέση με τον
άνθρωπο είναι τα χαρίσματα και τα ελαττώματα που έχει ως κτήμα του.
ü Για τον Πλάτωνα η φύση παίζει καθοριστικό ρόλο στην εκλογή του
άριστου βίου.
|
Ο Σωκράτης
δείχνει θυμωμένος με αυτή την άρνηση των μορφωμένων να αναλάβουν πολιτικά καθήκοντα
και να οδηγήσουν τους δεσμώτες στον
κόσμο της αλήθειας και του υπέρτατου αγαθού.
Θεωρεί, λοιπόν, ότι οι ιδρυτές τής ιδεώδους πολιτείας πρέπει να οδηγούνται
έστω και στον εξαναγκασμό («ἀναγκάσαι») τέτοιων ανθρώπων στην
ανάληψη πολιτικών ευθυνών, ώστε να ωφελήσουν με τις γνώσεις και την αρετή τους
ολόκληρη την πόλη. Ο ίδιος ο Σωκράτης αισθάνεται ηθική ευθύνη, αφού εκείνος και
οι συνομιλητές του είναι οι «οικιστές» αυτής της συμβολικής «ιδεώδους
πολιτείας» και θεωρεί κατάντια κι εκφυλισμό την ισχύουσα κατάσταση.
«…τιμῶν,
εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι»
ü
Η
διπλή αξιολόγηση αυτών των στοιχείων παρουσιάζεται με πολυσύνδετο σχήμα: «εἴτε φαυλότεραι
… εἴτε σπουδαιότεραι»
Το «ἔργον»
των ιδρυτών της Πολιτείας
Με τη λέξη «οἰκιστῶν» (= «θεμελιωτών» της ιδεώδους πολιτείας) ο
Σωκράτης εννοεί τον εαυτό του και τους συνομιλητές του, μαζί με τους οποίους
οραματίζεται την ιδανική πολιτεία και προσπαθεί να την κάνει πράξη.
Έργο
των ιδρυτών της πολιτείας («τῶν οἰκιστῶν») είναι να ενδιαφερθούν για την
εδραίωση της ιδανικής πολιτείας, δηλαδή:
1. να οδηγήσουν τα ξεχωριστά πνεύματα («τὰς βελτίστας φύσεις»), δηλαδή όσους διαθέτουν καλή σωματική
διάπλαση και οξύνοια, στην αρετή και
στη θέαση του αγαθού («μέγιστον μάθημα»)
μέσα από την παροχή του κατάλληλου παιδευτικού προγράμματος (παιδεία των
φυλάκων).
2. να μην αφήνουν τους πεπαιδευμένους να αδρανούν μένοντας μακριά από
την πολιτική ζωή («μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ
νῦν ἐπιτρέπεται»). Οι
φιλόσοφοι, λοιπόν, έχουν την ηθική υποχρέωση, εφόσον η πόλη τους έθρεψε και
τους εκπαίδευσε σωστά, να κατεβούν ξανά στο σπήλαιο, με άλλα λόγια στον κόσμο
της σκληρής κοινωνικής πραγματικότητας, και να βοηθήσουν τους δεσμώτες της
απαιδευσίας και της άγνοιας.
ü Το σύνθετο έργο των οἰκιστῶν αποδίδεται εκφραστικά με πολυσύνδετο σχήμα: «τάς τε βελτίστας
φύσεις … ἰδεῖν τε τὸ
ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι
…».
Το χρέος
των ορθώς πεπαιδευμένων-φιλοσόφων
Ο Σωκράτης αφού απέρριψε δυο κατηγορίες ανθρώπων ακατάλληλους για
την ανάληψη και την άσκηση εξουσίας (απαίδευτοι –όσοι αντιμετωπίζουν την
παιδεία ως αυτοσκοπό), προβάλλει έμμεσα την άποψη ότι το χρέος των φιλοσόφων είναι διπλό:
η γνώση και η πράξη. Η γνώση έχει αξία όταν προσανατολίζει την πράξη,
και η πράξη, όταν καθοδηγείται, ελέγχεται και αξιολογείται από τη γνώση. Μόνο
τότε η ζωή προσανατολίζεται στο κοινό καλό, διαφορετικά επικρατεί το ατομικό
συμφέρον.
|
καταβαίνειν: Το έργο των φυλάκων
v Οι φύλακες, λοιπόν, αφού θα έχουν εκπαιδευτεί ορθά και θα έχουν
φιλοσοφήσει, οφείλουν να κατεβούν στο σπήλαιο, δηλαδή στην πρακτική πολιτική,
για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους την πόλη ολόκληρη.
v Ειδικότερα, οι φύλακες θα πρέπει, όταν φτάσουν στην ηλικία των
35 ετών, να άρχουν στον πόλεμο και να αναλαμβάνουν αξιώματα που αρμόζουν σε
νέους.
v Όταν γίνουν 50 ετών, τότε πια μπορούν να μοιράζουν τον χρόνο
τους ανάμεσα στη φιλοσοφία και στην άσκηση της εξουσίας.
v Όταν θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους, θα είναι έτοιμοι
πια να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στις νήσους των Μακάρων.
|
Για
τον Πλάτωνα, λοιπόν, ο αληθινός φιλόσοφος είχε καθήκον να κατέλθει μέσα στη
σπηλιά με τους δεσμώτες, δηλαδή στην πολιτική κονίστρα, και να προσπαθήσει
ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του να αναμορφώσει τα πολιτικά ήθη. Με άλλα
λόγια, ο φιλόσοφος οφείλει να περάσει από το θεωρητικό βίο (vita contemplativa) στον ενεργητικό-πρακτικό βίο (vita activa). Ο φιλόσοφος τονίζει την ευθύνη
των ορθώς πεπαιδευμένων απέναντι στην κοινωνία, εφόσον αυτοί οφείλουν να
λειτουργούν ως ταγοί του λαού και θεματοφύλακες των αξιών και των ιδανικών.
Από τα παραπάνω
αποδεικνύεται ότι ο Πλάτωνας υιοθετεί το πρότυπο της εποχής για τον αρχαίο
Έλληνα που συνδύαζε τη θεωρία, τα λόγια, με τις πράξεις. Έτσι και οι φιλόσοφοι
δεν πρέπει να αρκεστούν στη θεωρία και στις φιλοσοφικές τους αναζητήσεις αλλά
να αναλάβουν δράση και να πάρουν μέρος στην ενεργό πολιτική.
Το Ἀγαθόν
|
Ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία για αυτόν τον όρο που
είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα, παρά αρκείται σε
ορισμένους υπαινιγμούς. Αγαθόν πάντως είναι
Πάντως ήδη στην αρχαιότητα το Πλάτωνος ἀγαθόν ήταν
παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό.
|
Ο
Σωκράτης, εκθέτοντας στο κείμενο το καθήκον «τῶν οἰκιστῶν» της ιδεώδους
πολιτείας («Ἡμέτερον δὴ ἔργον ... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται»),
παρουσιάζει ορισμένα στοιχεία που συνθέτουν την έννοια του Ἀγαθοῦ.
1) Η θέαση
του Ἀγαθοῦ αποτελεί την ανώτατη μορφή γνώσης, το «μέγιστον μάθημα».
2) Η
προσέγγισή του είναι δύσκολη υπόθεση, μα όχι αδύνατη. Οι ρηματικοί τύποι «ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι» εκφράζουν
μια αισιόδοξη προοπτική για την τελική έκβαση της πορείας προς το Ἀγαθόν.
3) Ωστόσο, η
θέαση του Ἀγαθοῦ είναι εφικτή μόνο για τις πιο προικισμένες φυσιογνωμίες («τὰς βελτίστας φύσεις»).
4) Οι λέξεις «ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»
αποτυπώνουν τη δυσκολία της κατάκτησης του Ἀγαθοῦ. Πολύ συχνά στον Πλάτωνα λέξεις που σημαίνουν το ἄνω και την ανάβαση χρησιμοποιούνται μεταφορικά για την παιδεία και τα αγαθά που
προσφέρει.
ü
Είναι
χαρακτηριστικό το ετυμολογικό σχήμα -
παρονομασία που χρησιμοποιείται στο κείμενο, για να δοθεί έμφαση στις
έννοιες αυτές: «ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν
ἀναβάντες»
|
ἐν παιδείᾳ:
1)
αρχικά η λέξη σημαίνει αυτό
που πρέπει να μάθει το παιδί.
2)
Ήδη από τον 5ο αι. ως
όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική
καλλιέργεια, που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου -γι' αυτόν τον λόγο
άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas.
3)
Βάση της παιδείας είναι για τον
Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία,
τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική
4) παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία
|
α)
Έχει καθοριστική σημασία για την πολιτική ζωή. Όλοι οι θεσμοί της Πολιτείας ρυθμίζονται
βάσει της παιδείας.
β)
Η παιδεία αποτελεί το μόνο δρόμο που οδηγεί τον άνθρωπο από το πνευματικό
σκοτάδι, την αμάθεια, στο ύψιστο σημείο, την επαφή με το Ἀγαθόν.
γ)
Προορισμός της παιδείας είναι να αποτελέσει το όχημα στην ηθική ανάταση του
ατόμου και την πολιτική αναγέννηση του κοινωνικού συνόλου. Η παιδεία, λοιπόν,
είναι κοινωνικό αγαθό και βρίσκεται
στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου με ευθύνη της πολιτείας[3].
Γι’ αυτό η παιδεία δε μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό κανενός, δεν μπορεί να
αποτελεί αφορμή για πνευματικό αναχωρητισμό, ιδιαίτερα των προικισμένων ατόμων.
v ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ-ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
ü προειρημένων: γεν. πληθ.
ουδ. γέν. μτχ. πρκμ. μ. φ. του ρ. προαγορεύομαι (= προλέγομαι, λέγομαι
εκ των προτέρων). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: αναλογία,
αναλογικός, απολογητικός, απολογία, απόρρητος, διάλεκτος, διάλεξη, διαλογικός,
διάλογος, δυσλεκτικός, δυσλεξία, έλλογος, επικός, επίλογος, επίρρημα, έπος,
ιδιόλεκτος, κυριολεκτικός, κυριολεξία, λεκτικός, λέξη, λεξικό, λεξικογράφος,
λεξιλόγιο, λεξιπενία, λογική, λογικός, λογοπαίγνιο, λόγος, μονολεκτικός,
μονόλογος, ομολογία, παράλογος, παρρησία, πρόλογος, ρήμα, ρήση, ρητό (το),
ρήτορας, ρητορικός, ρητός, ρήτρα, συνδιάλεξη, υπόλογος.
ü
ἐπιτροπεῦσαι: απρμφ.
αορ. ε. φ. του ρ. ἐπιτροπεύω [= είμαι
επίτροπος, κηδεμών, ρυθμιστής (στο
κείμενο:) κυβερνώ, διοικώ]. ΠΑΡΑΓΩΓΑ: επιτροπεία,
επιτρόπευση, επιτροπή, επιτροπικός, επίτροπος.
ü
ἐωμένους: αιτ. πληθ.
αρσ. γέν. μτχ. ενεστ. μ. φ. του ρ. ἐάομαι, ἐῶμαι (= αφήνομαι
ελεύθερος). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ἐατέος. ΣΥΝΩΝΥΜΑ (του ἐῶ): ἀφίημι, ἐπιτρέπω,
λείπω, μεθίημι, προΐημι.
ü
διατρίβειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. διατρίβω (= απασχολούμαι, τρίβω μεταξύ, τρίβω
ισχυρώς). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: άτριφτος,
διατριβή, εντριβή, προστριβή, συντριβή, συντριπτικός, τριβή, τριμμένος,
τρίψιμο.
ü ἔχουσιν: οριστ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. ἔχω (= έχω, κρατώ, κατέχω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ενοχή, ενοχικός, ένοχος, έξη, εξής,
κατεχόμενα, παροχή, πάροχος, προσχηματικός, σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχετικός,
σχετικότητα, σχήμα, σχολαστικός, σχολείο, σχολή. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: ἄγω,
δύναμαι, κρατῶ, φέρω.
ü
στοχαζομένους: αιτ. πληθ.
αρσ. γέν. μτχ. ενεστ. του ρ. στοχάζομαι (= σκοπεύω, καταβάλλω
προσπάθεια). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: αστόχαστος,
άστοχος, εύστοχος, στοχασιά, στοχασμός, στοχαστής, στόχαστρο, στόχος.
ü
δεῖ: οριστ. ενεστ. ε. φ. του ρ. δέω (=
έχω έλλειψη, στερούμαι, έχω ανάγκη από κάτι). Το ενεργητικό συνήθως απρόσωπο. ΠΑΡΑΓΩΓΑ:
δέηση, ενδεής, ένδεια. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: πρέπει,
προσήκει, χρή.
ü
πράττειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. πράττω (= κάνω, ενεργώ, εκτελώ, κατορθώνω,
καταγίνομαι). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: απράγμων,
άπραγος, πράγμα, πραγματογνώμονας, πρακτικός, πράκτορας, πράξη, σύμπραξη
ΣΥΝΩΝΥΜΑ: δρῶ, ἐπιτελῶ, ποιῶ, ἐργάζομαι. ΑΝΤΩΝΥΜΑ: ἀπρακτῶ, ἀργῶ,κάθημαι,
ἀπραγῶ.
ü
πράττωσιν: υποτ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. πράττω (= κάνω, ενεργώ, εκτελώ, κατορθώνω,
καταγίνομαι)
ü
ἡγούμενοι: ονομ.
ενικ. αρσ. γέν. μτχ. ενεστ. του ρ. ἡγέομαι, -οῦμαι (= προηγούμαι,
προπορεύομαι, είμαι αρχηγός, οδηγώ, νομίζω, έχω τη γνώμη). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: Αγησίλαος, αφήγηση, εισηγητής, ηγεμόνας,
ηγεσία, ηγέτης, ηγετικός, ηγήτορας, ηγούμενος, καθηγητής.ΣΥΝΩΝΥΜΑ: δοκῶ,
κρίνω, νομίζω, οἴομαι, ὑπολαμβάνω.
ü
ζῶντες: ονομ.
πληθ. αρσ. γέν. μτχ. ενεστ. του ρ. ζήω, ζῶ (= ζω, υπάρχω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ζωγράφος, ζώδιο, ζωή, ζωηρός, ζωικός,
ζωντάνια, ζωντανός, ζώο, ζωογόνος, ζωοθυσία, ζωολογία, ζωομορφισμός, ζωόμορφος,
ζωοπάζαρο, ζωοποιός, ζωοτροφή, ζωτικός, ζωύφιο, ζωφόρος, ζωγράφος, ζωώδης.
ΣΥΝΩΝΥΜΑ: βιοτεύω, βιῶ. ΑΝΤΩΝΥΜΑ: τελευτῶ, ἀπόλλυμαι, ἀποθνῄσκω.
ü
ἀπῳκίσθαι: απρμφ.
πρκμ. μ. φ. του ρ. ἀποικίζομαι (= είμαι εγκατεστημένος σε μακρινή χώρα,
μεταναστεύω, μετοικίζω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: αποίκιση, ενοίκιο, ένοικος, κατοίκιση, μετοίκιση, οίκηση, οικισμός,
οικιστής, οίκος.
ü
ἔφη: οριστ.
πρτ. του ρ. φημί (= λέγω, συμφωνώ, βεβαιώνω, ισχυρίζομαι). ΠΑΡΑΓΩΓΑ:
φήμη, φωνή, άφατος, προφήτης, διαφήμιση. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: ἠμί, ἰσχυρίζομαι,
λέγω, φάσκω, φράζω. ΑΝΤΩΝΥΜΑ: ἀπόφημι, ἀρνοῦμαι.
ü
ἀναγκάσαι: απρμφ.
αορ. ε. φ. του ρ. ἀναγκάζω (= βιάζω, πιέζω, εξαναγκάζω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: αναγκαίος, αναγκαιότητα, αναγκαστικός,
ανάγκη, εξαναγκασμός. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: βιάζομαι, πιέζω.
ü
ἀφικέσθαι: απρμφ.
αορ. β’ μ. φ. του ρ. ἀφικνέομαι, -οῦμαι (= φθάνω, έρχομαι). ΠΑΡΑΓΩΓΑ:
ανέφικτος, ανίχνευση, άφιξη,
εξιχνίαση, εφικτός, ικανοποίηση, ικανοποιητικός, ικανός, ικανότητα, ικεσία,
ικετευτικός, ικέτης, ιχνηλάτης, ίχνος, προίκα, προικιό, προικοθήρας,
προικοσύμφωνο, προικώος, προίκα. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: ἔρχομαι, παραγίγνομαι,
ἥκω.
ü
ἔφαμεν: οριστ.
πρτ. του ρ. φημί (= λέγω, συμφωνώ, βεβαιώνω, ισχυρίζομαι).
ü
εἶναι: απρμφ.
ενεστ. του ρ. εἰμί (= είμαι, υπάρχω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ουσία, όντως, ετυμολογία. ΣΥΝΩΝΥΜΑ:
γίγνομαι, ζῶ, ὑπάρχω.
ü
ἰδεῖν: απρμφ.
αορ. β’ ε. φ. του ρ. ὁράω, -ῶ (= βλέπω, κοιτάζω, είμαι στραμμένος,
προσέχω, προνοώ). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ανύποπτος,
αόρατος, διορατικός, είδος, ειδύλλιο, είδωλο, επόπτης, ιδέα, ιδεοληπτικός,
ιδεοληψία, κάτοπτρο, όμμα, οπή, οπτικός, όραμα, ορατός, οφθαλμός, όψη.. ΣΥΝΩΝΥΜΑ:ἐξετάζω,
θεῶμαι, θεωρῶ, σκοπῶ, σκοποῦμαι.
ü
ἀναβῆναι: απρμφ.
αορ. β’ ε. φ. του ρ. ἀναβαίνω (= προχωρώ προς τα άνω, ανέρχομαι). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: άβατος, ακροβάτης, ανάβαση, αναβάτης, βάδην, βαθμός, βάθρο,
βακτηρία, βάση, βασικός, βάσιμος, βατήρας, βατός, βήμα, βηματοδότης, βωμός,
διάβαση, διαβάτης, δύσβατος, έμβασμα, επιβάτης, κατάβαση, μεταβατικός,
παραβάτης, πρόβατο, πρόσβαση. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: βαδίζω, ἔρχομαι,
πορεύομαι, ὁδοιπορῶ, ὁδεύω.
ü
ἴδωσι: υποτ. αόρ.
β. ε. φ. του ρ. ὁρῶ (= βλέπω, κοιτάζω, είμαι στραμμένος, προσέχω,
προνοώ).
ü
ἐπιτρέπειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. ἐπιτρέπω (= τρέπω ή στρέφω κάτι προς κάποιο μέρος,
αναθέτω κάτι σε κάποιον). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: αδιάντροπος, ανατρεπτικός, ανατρέψιμος, ανατροπέας, ανατροπή,
ανεπίτρεπτος, εκτροπή, επιτρεπτός, επιτροπή, επίτροπος, ευτράπελος, κακότροπος,
μετατρέψιμος, μετατροπή, ντροπή, ξενότροπος, παρεκτροπή, τρόπαιο, τροπαιούχος,
τροπή, τροπικός, τρόπος. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: ἀφίημι, ἐάω-ῶ.
ü
ἐπιτρέπεται: οριστ.
ενεστ. μ. φ. του ρ. ἐπιτρέπομαι (= είμαι εμπεπιστευμένος σε κάποιον).
ü
καταμένειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. καταμένω (= μένω οριστικά). ΟΜΟΡΡΙΖΑ: μονή,
μόνος, μόνιμος, μενετός, παραμονή.
ü
ἐθέλειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. ἐθέλω (= θέλω). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: άθελα, εθελοντής, εθελοντικός, εθελούσιος, θέλημα,
θεληματικός, θέληση, καλοθελητής. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: βούλομαι, ἐφίεμαι, ἐπιθυμῶ,
ὀρέγομαι, ποθῶ, γλίχομαι, ἐρῶ. ΑΝΤΩΝΥΜΑ: ἀπεχθάνομαι, μισῶ, ἐχθαίρω.
καταβαίνειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. καταβαίνω (= κατέρχομαι). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: βλ. ἀναβῆναι
ü
μετέχειν: απρμφ.
ενεστ. ε. φ. του ρ. μετέχω (= συμμετέχω, παίρνω μέρος). ΠΑΡΑΓΩΓΑ: βλ.
ἔχουσιν. ΣΥΝΩΝΥΜΑ: κοινωνῶ,
μέτεστί μοί τινος. ΑΝΤΩΝΥΜΑ: ἀπέχω.
v ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ
ΣΧΟΛΙΑ
ἀπαίδευτος
<
ἀ (στερ.) + παιδεύω
ἀλήθεια
<
ἀληθὴς < ἀ (στερ.) + λήθω (= λανθάνω)
ἄπειρος
<
ἀ (στερ.) + πεῖρα
ἐπιτροπεύω
<
ἐπίτροπος > ἐπιτρέπω
στοχάζομαι
<
στόχος
ἅπας
<
ἅμα + πᾶς
ἀποικίζομαι
<
ἀπό (πρθ.) + οἰκίζομαι (> οἶκος)
φύσις
<
φύω
ἀναγκάζω
<
ἀνάγκη
ἀφικνοῦμαι
< ἀπό
(πρθ.) + ἱκνοῦμαι
μάθημα
<
μαθεῖν (αόρ. β’ του μανθάνω)
ἀνάβασις
<
ἀναβαίνω
ἐπιτρέπω
<
ἐπί (πρθ.) + τρέπω
δεσμώτης
<
δεσμῶ < δέω-ῶ (= δένω)
πόνος
<
πένω, πένομαι
τιμή
<
τίω (= απονέμω τιμή, εκτιμώ)
σπουδαῖος
< σπουδή
v ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ στα ΘΕΜΑΤΑ για ΣΥΖΗΤΗΣΗ
1. Σχολιάστε το χωρίο «Τὸ αὐτοῦ … σπουδαιότεραι»
σε σχέση με τη ζωή του ιδίου του Πλάτωνος.
Πολλοί
σύγχρονοι διανοητές έχουν κατηγορήσει τον Πλάτωνα ότι σε αντίθεση με τον
Σωκράτη δεν ασχολήθηκε ποτέ με τα πολιτικά πράγματα των Αθηνών. Οι κατηγορίες
αυτές είναι αβάσιμες:
1) Όπως
ομολογεί ο ίδιος στην Ἑβδόμην Ἐπιστολήν (324b), όταν ήταν νέος
επιθυμούσε διακαώς να πολιτευθεί, αλλά:
α)
η επιβολή της τυραννίδας των Τριάκοντα και
β)
τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν την κατάλυσή της (καταδίκη σε θάνατο του
Σωκράτη),
τον
κράτησαν σε απόσταση από την τρέχουσα πολιτική.
2) Ο Πλάτων δεν ήταν ο κοινωνικός αναχωρητής που
θεάται αφ’ υψηλού την πολιτική κονίστρα, αλλά ένας φλογερός πολιτικός
αναμορφωτής. Ο φιλόσοφος πίστευε ότι η πολιτική είναι ένα λειτούργημα που
πρέπει να αναλαμβάνεται από τους ἐπαΐοντες, δηλαδή αυτούς που γνωρίζουν την
ανθρώπινη φύση, τις υποθέσεις του κράτους, τις ηθικές αξίες. Έτσι συνέλαβε το
πρότυπο των φιλοσόφων – ἀρχόντων, που θα έθεταν ένα τέλος στην πολιτική κακοδαιμονία.
3) Τις ιδέες του για την αναμόρφωση της
πολιτικής ζωής προσπάθησε με κίνδυνο της ζωής του να τις εφαρμόσει στις
Συρακούσες. Οι περιστάσεις όμως δε στάθηκαν ευνοϊκές.
4) Παρά τις απογοητεύσεις του ο Πλάτων πίστευε
ακράδαντα ότι η ορθή παιδεία μπορεί να επηρεάσει αποφασιστικά την πολιτική ζωή.
Με τα συγγράμματά του και με την ίδρυση της Ακαδημίας προσπάθησε να επηρεάσει
εμμέσως τα πολιτικά πράγματα σε πανελλήνια κλίμακα.
5) Μαθητές και συνάδελφοι του φιλοσόφου
συνέταξαν νομοθεσίες για διάφορες πόλεις: ο Αριστώνυμος για τους Αρκάδες, ο
Μενέδημος για την Πύρρα, ο Φορμίων για την Ήλιδα, ο Εύδοξος για την Κνίδο.
Σύμβουλοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε σημαντικά ζητήματα στάθηκαν ο Ξενοκράτης
και ο πλατωνιστής Δήλιος ο Εφέσιος.
6) Και γενικότερα, πάντως, ο Πλάτων θεωρείται ως
ο πρώτος (και σπουδαιότερος) πολιτικός φιλόσοφος και πολιτειολόγος. Οι ιδέες
του, και αν ακόμη δεν είναι στο σύνολό τους αποδεκτές, εξακολουθούν να γονιμοποιούν την πολιτική σκέψη.
Ü Είναι, επομένως, φανερό πως, όταν ο φιλόσοφος διατυπώνει
στο έργο του την άποψη για το υπέρτατο χρέος των φιλοσόφων να συμμετέχουν στο
επίπονο έργο της επίλυσης των πρακτικών προβλημάτων, δεν είναι γι' αυτόν απλός
θεωρητικός λόγος, αλλά ακλόνητη πίστη
που μετουσιώνεται σε πράξη.
2.
Ποιοι ήταν στην Αρχαιότητα απρόθυμοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες; Γνωρίζετε
παραδείγματα προσωπικοτήτων που εγκατέλειψαν οικειοθελώς την εξουσία;
§
Στα
δημοκρατικά πολιτεύματα της αρχαιότητας ο πολίτης είχε την υποχρέωση να
συμμετέχει ενεργά στα πολιτικά πράγματα της πόλης. Όφειλε να μάθει να άρχεται
και να άρχει. Ο ἀπράγμων κινδύνευε να χαρακτηρισθεί πολίτης δεύτερης
κατηγορίας (ἰδιώτης).
§
Ορισμένοι
φιλόσοφοι, ωστόσο, εκπλήρωναν, βέβαια, τις «ανελαστικές» υποχρεώσεις τους
(στράτευση, καταβολή φόρων, κλπ.), απέφευγαν όμως την τύρβη της αγοράς και
προτιμούσαν να αφιερώνουν τον χρόνο τους στις πνευματικές τους αναζητήσεις:
α) Τον τύπο
αυτού του ιδιωτεύοντος φιλοσόφου περιγράφει (με κάποια δόση ειρωνείας) ο Πλάτων
στον διάλογό του Θεαίτητος.
β) Ο
Αριστοτέλης στα Ἠθικὰ Νικομάχεια ζωγραφίζει την ευτυχία του θεωρητικού
βίου: την ανεξαρτησία, την απαλλαγή από ψυχοφθόρες φροντίδες, κτλ.
γ) Ο εξελληνισμένος
Ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων ο Αλεξανδρεύς αφιέρωσε στο θέμα του πρακτικού (vita activa) και
θεωρητικού βίου (vita
contemplativa) μια
διεξοδική και βαθυστόχαστη πραγματεία (Περὶ Βίου Θεωρητικοῦ).
Πολλοί
από τους επιφανείς φιλοσόφους και επιστήμονες της αρχαιότητας είναι εκείνοι που
είχαν την ευκαιρία είτε λόγω καταγωγής είτε λόγω των περιστάσεων να αναλάβουν
πολιτικά αξιώματα. Όμως ορισμένοι τουλάχιστον από αυτούς είτε τα αποποιήθηκαν
ευθύς εξ αρχής (όπως ο Ηράκλειτος)
είτε παραιτήθηκαν οικειοθελώς, μόλις οι κρίσιμες καταστάσεις, εξαιτίας των
οποίων είχαν κληθεί στην εξουσία, ομαλοποιήθηκαν (όπως ο Σόλων και ο Πιττακός).
Άλλα παραδείγματα προσωπικοτήτων που αρνήθηκαν ή εγκατέλειψαν οικειοθελώς την
εξουσία:
ü
Σωκράτης è αρνήθηκε
να συμπράξει στο εγκληματικό καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων.
ü
Κόδρος (μυθικός
βασιλιάς της Αθήνας) è προκάλεσε
ο ίδιος τη θανάτωσή του, ώστε να σωθεί η πόλη της Αθήνας.
ü
στρατηγός
Αριστείδης
è
παρέδωσε οικειοθελώς τη δική του ημέρα εξουσίας στο Μιλτιάδη (στη Μάχη του
Μαραθώνα), επειδή τον θεωρούσε ανώτερό του.
Ερωτήσεις
για την εισαγωγή
1. Τι συμβολίζει ο
«πραγματικός» κόσμος, ο δικός μας, και η ανάβαση από το σπήλαιο σ’ αυτόν;
2. Ποιον κόσμο
συμβολίζει το σπήλαιο;
3. Γιατί οι φύλακες
και οι άρχοντες- βασιλείς, που κατόρθωσαν να βγουν από το σπήλαιο και να
ανέβουν στον επάνω κόσμο, δεν επιθυμούν να επιστρέψουν στο σπήλαιο;
Ερμηνευτικές
ερωτήσεις
1. Ποιο θέμα θέτει για
συζήτηση ο Σωκράτης και πώς συνδέεται με το θέμα της Πολιτείας; (Για τον τρόπο
σύνδεσης να συμβουλευτείτε το διάγραμμα του διαλόγου στην εισαγωγή του βιβλίου
σας).
2. Ποιους θεωρεί ο Πλάτωνας ακατάλληλους να διοικήσουν μια
πολιτεία και για ποιους λόγους;
3. Γιατί οι απαίδευτοι
δεν μπορούν να αναλάβουν τη διοίκηση της πολιτείας;
4. Σε τι
διαφοροποιείται η ζωή όσων έχουν λάβει την ορθή παιδεία από τη ζωή των
απαίδευτων, των τυχαίων και αφιλοσόφητων πολιτικών; (Εκτός από το κείμενο να
συμβουλευτείτε και τα σχόλια του βιβλίου σας).
5. α) Ποιον τρόπο ζωής προτιμούν οι πεπαιδευμένοι από την ανάληψη
ευθυνών στη διοίκηση της πολιτείας;
β) Με ποιον εκφραστικό τρόπο
παρουσιάζει την επιθυμία τους ο Πλάτων;
6. Ἡμέτερον δὴ ἔργον
... τῶν οἰκιστῶν ... μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται:
Ποιους ονομάζει ο Σωκράτης οἰκιστές και ποια κατάσταση περιγράφει με το τελευταίο
σχόλιο;
7. Ποιοι αποτελούν τους ιδρυτές μιας πολιτείας και ποιο
είναι το έργο τους;
8. Ποια περιεχόμενο
νομίζετε ότι έχει η έννοια του ἀγαθοῦ στο κείμενο; (Να απαντήσετε, αφού
συμβουλευτείτε τα σχόλια του βιβλίου σας).
9. Ποια σημασία έχει η λέξη «παιδεία» στο έργο του Πλάτωνα;
Ποια είναι, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η σημασία της παιδείας για την ανάληψη
ηγετικών θέσεων;
10.
Τι ήταν, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες, τα νησιά
των μακαρίων και πώς αυτά συνδέονται με τους πεπαιδευμένους;
11.
Ποιες ήταν στην αρχαιότητα οι δοξασίες για τις νήσους των μακάρων; Να
τις συγκρίνετε με παρόμοιες αντιλήψεις άλλων θρησκειών και της χριστιανικής.
12.
τάς τε βελτίστας φύσεις: Αφού διαβάσετε τα σχόλια του βιβλίου σας, να
συγκρίνετε την άποψη του Πλάτωνα για τη φύση του ανθρώπου με την άποψη του
Δημόκριτου: ἡ φύσις καὶ ἡ διδαχὴ παραπλήσιόν ἐστι. Καὶ γὰρ ἡ διδαχὴ μεταρυσμοῖ
τὸν ἄνθρωπον, μεταρυσμοῦσα δὲ φυσιοποιεῖ.
13. Ποια είναι η θέση
και ο ρόλος των φυλάκων στην πολιτεία, σύμφωνα με το κείμενο;
14. Σήμερα υπάρχουν άνθρωποι
απρόθυμοι να αναλάβουν ηγετικές (πολιτικές) θέσεις; Ποια χαρακτηριστικά
νομίζετε ότι έχουν συνήθως όσοι δεν επιθυμούν τέτοιες θέσεις;
15. Να εντοπίσετε στο κείμενο τους
όρους (λέξεις) που χρησιμοποιεί ο Πλάτων για να χαρακτηρίσει το ἀγαθό, την
πορεία προς αυτό και την προσέγγισή του. Τι αποκαλύπτουν για τη φύση του ἀγαθοῦ;
16. Να συγκρίνετε τον
τρόπο με τον οποίο αποδίδει την έννοια του ἀγαθοῦ στην αλληγορία του σπηλαίου ο
Πλάτων με την περιγραφή της ἀρετῆς στο ακόλουθο ποίημα του Σιμωνίδη του Κείου (μτφρ. Θρ.
Σταύρου)
Η αρετή
Ένας
λόγος λέει: Σε βράχια
η
Αρετή δυσκολοπάτητα φωλιάζει
κι
έναν τόπο θείο και πάναγνο αφεντεύει·
δεν
μπορούν του καθενός θνητού τα μάτια
να
τη δουν· την αντικρίζει μόνο εκείνος
που
από μέσα του ο ιδρώτας, σπαραγμός
της
καρδιάς του, θ’ αναβρύσει,
μόνο
εκείνος που ως τ’ ακρόκορφο θα φτάσει
της
αντρείας.
Λεξιλογικές
– Σημασιολογικές ασκήσεις
1.
Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω
λέξεων στα αρχαία ελληνικά: ἀπαιδεύτους,
ἀληθείας, ἀπείρους, τέλους, βίῳ, βελτίστας, μέγιστον, ἀνάβασιν, ἐπιτρέπειν,
μετέχειν.
2.
Να δώσετε από ένα συνώνυμο για
καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις στα αρχαία ελληνικά: ἱκανῶς, ἡγούμενοι, ἔφαμεν, ἐπιτρέπειν, ἐθέλειν, μετέχειν.
3.
Να δώσετε από δύο ομόρριζα στα νέα
ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: προειρημένων, ἀπαιδεύτους, πράξουσιν, μάθημα, ἀνάβασιν.
4.
Να
αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α στήλης με τις ετυμολογικά συγγενείς τους από τη
δεύτερη στήλη:
|
Α
|
Β
|
|
ἔργον
|
βωμούς
|
|
τιμῶν
|
ποιότητα
|
|
ἰδεῖν
|
πάρεργο
|
|
ἀνάβασιν
|
σχέση
|
|
μετέχειν
|
κάτοπτρο
|
|
ποῖον
|
εντιμότητα
|