Γ. Ο μύθος του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ανθρώπου και την
αρετή.
Η πατρότητα τού μύθου
Η πατρότητα του μύθου αυτού, με τη μορφή στην οποία μας τον
παραδίδει ο Πλάτωνας, ανήκει προφανώς
στον περίφημο σοφιστή Πρωταγόρα.
Στοιχεία που ενισχύουν την άποψη αυτή
1) Απ'
όσα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε για τις φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές
απόψεις του Πρωταγόρα, ο μύθος δεν έρχεται σε αντίθεση με τις διδασκαλίες του,
ούτε τις παραποιεί.
2) Εξάλλου,
παρά τις αντιθέσεις του με τους σοφιστές, ο Πλάτωνας εμφανίζεται, από τον τρόπο
που παρουσιάζει εδώ τον αβδηρίτη αντίπαλο του Σωκράτη, να σέβεται τον
πρωταγορικό φιλοσοφικό λόγο και τη βαρύτητα των πρωταγορικών απόψεων.
Μυθικές διηγήσεις με τις οποίες συγγενεύει ο πρωταγόρειος
μύθος
Από πολλές απόψεις πάντως
ο περίφημος φιλοσοφικός μύθος του Πρωταγόρα για τη δημιουργία του ανθρώπου και
των ανθρώπινων κοινωνιών συγγενεύει με άλλες αντίστοιχες μυθικές αφηγήσεις. Θα
επισημάνουμε δυο κείμενα κυρίως, από τα οποία φαίνεται να αντλεί την έμπνευσή
του εδώ ο Πρωταγόρας:
1.
τη Θεογονία του Ησίοδου
2.
τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου.
Η Θεογονία τού Ησιόδου
Ο ποιητής
Ο Ησίοδος ήταν επικός
διδακτικός ποιητής από την Άσκρα της Βοιωτίας, που έζησε τον 8ο αιώνα.
Το θέμα
Στη Θεογονία του
περιγράφει τη γέννηση των θεών. Πολύ λίγο χώρο αφιερώνει, στο ποίημα αυτό,
στους ανθρώπους, και μάλιστα δεν μιλά καθόλου για τη δημιουργία τους.
Η ιστορία τής Πανδώρας και τής φωτιάς
Όμως αναφέρεται, σε ένα ιδιαιτέρως σημαντικό χωρίο, στη δημιουργία
από τους θεούς της πρώτης γυναίκας, της Πανδώρας. Κατά τον ποιητή, την ιδέα της
δημιουργίας της Πανδώρας την είχε ο Δίας, που θυμωμένος, επειδή ο Προμηθέας
είχε κλέψει τη φωτιά από τους θεούς και την είχε χαρίσει στους ανθρώπους,
θέλησε να στείλει στους ανθρώπους κάτι αρκετά κακό, ώστε να αντισταθμίσει τα
θετικά οφέλη της φωτιάς.
Η εξέλιξη τού ανθρώπου
· Ο
Ησίοδος δίνει εξαιρετικά απαισιόδοξη εικόνα για την ανθρωπότητα και την εξέλιξή
της.
· Ωστόσο,
τα δύο στοιχεία που οδηγούν τον άνθρωπο να βγει από την "πρωτόγονη"
κατάσταση και να περάσει στην "ιστορία" και τον πολιτισμό, δηλαδή να
γίνει άνθρωπος, είναι:
1.
η
φωτιά, που επιτρέπει πρώτα απ' όλα στον άνθρωπο να ψήσει την τροφή του
(άρα να βγει από την κατάσταση του ζώου και να καταναλώνει την τροφή του κατά
τρόπο "πολιτισμένο") και
2.
η
γυναίκα, που δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να σχηματίσει οικογένεια
και να αναπαραχθεί επίσης "πολιτισμένα".
à Για
τον Ησίοδο βέβαια, που θεωρούσε την ανθρώπινη ιστορία ως μια πορεία από μια
μακάρια παιδική ηλικία σε μια θλιβερή και αβάσταχτη κατάσταση γεροντικού
ξεπεσμού, η εξέλιξη αυτή κάθε άλλο παρά ευτυχής ήταν.
Ο Προμηθέας
Δεσμώτης τού Αισχύλου
Για τον Αισχύλο, αντίθετα:
1.
Ο Προμηθέας είναι ένας μεγάλος
ευεργέτης της ανθρωπότητας.
2.
Η φωτιά, την οποία ο Τιτάνας χαρίζει
στους ανθρώπους, είναι και εδώ το στοιχείο που επιτρέπει στον άνθρωπο να μπει
στην ιστορία και τον πολιτισμό. Είναι όμως, κυρίως, το στοιχείο που επιτρέπει
την ανάπτυξη
α) της γλώσσας και της γραφής
β) της τεχνολογίας,
γ) της τέχνης και
δ) της σκέψης.
Σύγκριση Αισχύλου- Πρωταγόρα
Κοινά σημεία
Ο Πρωταγόρας κρατά προφανώς την αισχύλεια θεώρηση και την
αισχύλεια αισιοδοξία.
Διαφορές
· Αν
όμως ο Αισχύλος είναι ένας τραγικός ποιητής με βαθύτατες φιλοσοφικές ανησυχίες,
ο Πρωταγόρας είναι ένας φιλόσοφος με έντονους "κοινωνιολογικούς" (για
να μεταχειριστούμε έναν σύγχρονο όρο) προβληματισμούς. Είναι λοιπόν φυσικό οι
προβληματισμοί αυτοί να εκφράζονται και να υπογραμμίζονται με ιδιαίτερη έμφαση
στη δική του εκδοχή του προμηθεϊκού μύθου.
· Έτσι,
ο Πρωταγόρας τονίζει κυρίως την ανάπτυξη
της κοινωνικής οργάνωσης του ανθρώπου και τη βάζει στο κέντρο της μυθικής
του αφήγησης. Η ύπαρξη και επιβίωση του ανθρώπου είναι εδώ αλληλένδετη με τον
σχηματισμό και τη διατήρηση των ανθρώπινων κοινωνιών.
Η άποψη τού Πρωταγόρα περί αρετής
· Οποιαδήποτε
αρετή είναι, εξ ορισμού θα λέγαμε, πολιτική,
με την έννοια ότι ως κύριο στόχο της έχει την αρμονική οργάνωση και ζωή της
κοινωνίας και όχι την ηθική βελτίωση του ανθρώπου.
· Η
άποψη αυτή του Πρωταγόρα δεν είναι ξένη προς την αρχαία ελληνική νοοτροπία.
Πράγματι, για τους Έλληνες η αρετή του ανθρώπου ως ιδιώτη δεν ξεχωρίζει από την
αρετή του ανθρώπου ως πολίτη. Ο άνθρωπος νοείται κυρίως ως πολίτης, ως υπεύθυνο
μέλος μιας οργανωμένης κοινωνίας.
v Ερωτήσεις αξιολόγησης
1. Από ποια
στοιχεία µπορούµε να συµπεράνουµε ότι ο μύθος του Πρωταγόρα είναι πνευματικό δημιούργημα τού κορυφαίου σοφιστή;
2. Από ποια
κείμενα άντλησε την έμπνευσή του ο Πρωταγόρας για τον μύθο του;
3. Πώς
παρουσιάζεται ο μύθος τού Προμηθέα στη Θεογονία
τού Ησιόδου;
4. Ποια αντίληψη
εκφράζεται για τον άνθρωπο και τον πολιτισµό του στον Προµηθέα ∆εσµώτη του Αισχύλου και ποια κοινά έχει µε την αντίληψη
που εκφράζεται στον Πρωταγόρα;
5. Να γράψετε
τις κοινωνιολογικές ιδέες που εκφράζονται στο µύθο του Πρωταγόρα και να
εξηγήσετε τη σχέση της αρετής του ανθρώπου µε την αρετή του πολίτη
6. Πώς
αντιλαµβάνεται ο Πρωταγόρας την αρετή;
|
1.
Ο Προμηθέας είναι ένας μεγάλος
ευεργέτης της ανθρωπότητας.
2.
Στο μύθο του εκφράζονται
κοινωνιολογικοί προβληματισμοί.
3.
Αφιερώνει πολύ λίγο χώρο στους
ανθρώπους και δε μιλά καθόλου για τη δημιουργία τους.
4.
Αναφέρεται στη δημιουργία από τους
θεούς της πρώτης γυναίκας, της Πανδώρας.
5.
Η φωτιά είναι το στοιχείο που
επιτρέπει στον άνθρωπο να μπει στην ιστορία και τον πολιτισμό.
6.
Τονίζει κυρίως την ανάπτυξη της
κοινωνικής οργάνωσης του ανθρώπου και τη βάζει στο κέντρο της μυθικής του
αφήγησης.
7.
Η φωτιά και η γυναίκα είναι τα δύο
στοιχεία που οδηγούν τον άνθρωπο να βγει από την «πρωτόγονη» κατάσταση και
να περάσει στην «ιστορία» και τον πολιτισμό.
8.
Η ύπαρξη και η επιβίωση του ανθρώπου
είναι εξ ορισμού πολιτική, έχει ως στόχο της την αρμονική οργάνωση και ζωή
της κοινωνίας και όχι την ηθική βελτίωση του ανθρώπου.
9.
Δίνει απαισιόδοξη εικόνα για την
ανθρωπότητα και την εξέλιξή της.
10. Η φωτιά είναι, κυρίως, το στοιχείο
που επιτρέπει την ανάπτυξη της γλώσσας και της γραφής, την ανάπτυξη της
τεχνολογίας, την ανάπτυξη της τέχνης και της σκέψης.
11. Δίνει αισιόδοξη εικόνα για την
ανθρωπότητα και την εξέλιξή της.
|
Ησίοδος
Αισχύλος
Πρωταγόρας
|