Αρχαία Ελληνικά Γ' Λυκείου: Συνδυαστικό Κριτήριο Αξιολόγησης

 

Γ΄ Λυκείου                              Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών

Γραπτή δοκιμασία στα Αρχαία Ελληνικά

Α. Διδαγμένο κείμενο

Πλάτωνος Πρωταγόρας 321Α- 321B5

Νέμων δὲ τοῖς μὲν ἰσχὺν ἄνευ τάχους προσῆπτεν, τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει∙ τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν. Ἃ μὲν γὰρ αὐτῶν σμικρότητι ἤμπισχεν, πτηνὸν φυγὴν ἤ κατάγειον οἴκησιν ἔνεμεν∙ ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν∙ καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν. Ταῦτα δὲ ἐμηχανᾶτο εὐλάβειαν ἔχων μή τι γένος ἀϊστωθείη∙ ἐπειδὴ δὲ αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, πρὸς τάς ἐκ Διὸς ὥρας εὐμάρειαν ἐμηχανᾶτο ἀμφιεννὺς αὐτὰ πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν, ἱκανοῖς μὲν ἀμῦναι χειμῶνα, δυνατοῖς δὲ καὶ καύματα, καὶ εἰς εὐνὰς ἰοῦσιν ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ∙  καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξίν καί] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις. Τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας∙ ἔστι δ’ οἷς ἔδωκεν εἶναι τροφὴν ζῴων ἄλλων βοράν∙ καὶ τοῖς μὲν ὀλιγογονίαν προσῆψε, τοῖς δ’ ἀναλισκομένοις ὑπὸ τούτων πολυγονίαν, σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων.

 

Αριστοτέλους Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα, απόσπασμα 8

Τὰ ὑποκείμενα πρὸς τὸν βίον ἡμῖν, οἷον τὸ σῶμα καὶ τὰ περὶ τὸ σῶμα, καθάπερ ὄργανά τινα ὑπόκειται, τούτων δ’ ἐπικίνδυνός ἐστιν ἡ χρῆσις, καὶ πλέον θάτερον ἀπεργάζεται τοῖς μὴ δεόντως αὐτοῖς χρωμένοις. Δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως, δι’ ἧς πάντα ταῦτα εὖ θησόμεθα. Φιλοσοφητέον ἄρα ἡμῖν, εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύσεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως.

 

Α1. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει σωστά το περιεχόμενο των προτάσεων τής στήλης Α’, σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο, και να τεκμηριώσετε κάθε επιλογή σας παραπέμποντας στα κατάλληλα χωρία τού κειμένου.

Α	Β
1. Όσα ζώα δεν είχαν μηχανισμούς άμυνας διέθεταν	α. κάποια άλλη ιδιότητα
	β. ταχύτητα
	γ. μεγάλη γονιμότητα
2. Τα μεγαλόσωμα ζώα	α. δεν διέθεταν τρίχωμα
	β. ήταν σαρκοβόρα
	γ. είχαν το μέγεθός τους ως αμυντικό μηχανισμό
3. Τα δέρματα που λειτουργούσαν ως υποδήματα	α. ήταν μαλακά
	β. δεν είχαν αίμα
	γ. καθιστούσαν τα ζώα ισοδύναμα
4. Η φιλοσοφία	α. αρκεί ως θεωρητική κατάκτηση
	β. δεν επηρεάζει τις σωματικές δυνάμεις τού ανθρώπου
	γ. πρέπει να εφαρμόζεται κατάλληλα

Μονάδες 8

 

Α2. α. ὅπως ὑπάρχοι τὰ αὐτὰ ταῦτα στρωμνὴ οἰκεία τε καὶ αὐτοφυὴς ἑκάστῳ: σε ποια λέξη / φράση τού αρχαίου κειμένου αναφέρεται η δεικτική αντωνυμία;

β. τοῖς μὴ δεόντως αὐτοῖς χρωμένοις: σε ποια λέξη/ φράση τού αρχαίου κειμένου αναφέρεται η επαναληπτική αντωνυμία;

Μονάδες 2

 

Β1. Στο πρώτο απόσπασμα κυριαρχούν οι σύνδεσμοι μέν- δέ. Να σχολιάσετε την αποτελεσματικότητα τής συγκεκριμένης γλωσσικής επιλογής τού Πρωταγόρα στο ύφος και στο περιεχόμενο τού λόγου του.

Μονάδες 10

 

Β2. Το δεύτερο απόσπασμα ξεκινάει και τελειώνει με αναφορά στον ανθρώπινο βίο.  Πώς εξηγείται αυτή η επανάληψη στο πλαίσιο τής προτροπής τού Αριστοτέλη προς τη φιλοσοφία;

Μονάδες 10

 

Β3. Να βάλετε τα ακόλουθα γεγονότα στη σωστή χρονική σειρά, αριθμώντας τα κατάλληλα από το 1 έως το 10.

α. Γέννηση τού Πλάτωνα

β. Εποχή που έζησε ο Ησίοδος

γ. Άφιξη Αριστοτέλη στην Ακαδημία

δ. Τρίτο ταξίδι τού Πλάτωνα στη Σικελία

ε. Δίκη τού Σωκράτη

στ. Πρώτο ταξίδι Πλάτωνα στην Κ. Ιταλία και Σικελία

ζ. Διδασκαλία Αριστοτέλη στον Αλέξανδρο

η. Κλείσιμο Ακαδημίας

θ. Θάνατος τού Αριστοτέλη

ι. Ίδρυση Ακαδημίας

Μονάδες 10

 

Β4. α. Να αντιστοιχίσετε στο τετράδιό σας καθεμία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α με την ετυμολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β. (Στη στήλη Β περισσεύει μία λέξη.)

 

 

Α	Β
ἀϊστωθείη	εισιτήριο
ἰοῦσιν	δέρμα
ὑποδῶν	δεσμός
ὑποκείμενα	θεσμός
	ιδέα

Μονάδες 4

 

Β4.β. «εὐλάβειαν», «ὥρας», «ὄργανα». Να γράψετε τη σημασία που έχει καθεμιά λέξη στο αρχαίο κείμενο (μονάδες 3) και να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις σε μία πρόταση ή σε μία περίοδο λόγου στη νεοελληνική γλώσσα με διαφορετική σημασία από εκείνη που έχουν στο αρχαίο κείμενο. Οι νεοελληνικές λέξεις πρέπει να είναι στο ίδιο μέρος του λόγου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιονδήποτε γραμματικό τύπο. (μονάδες 3)

Μονάδες 6

 

Β5. Παράλληλο κείμενο: Πλάτωνος Πρωταγόρας 318Ε

Στο απόσπασμα ο Πρωταγόρας εξηγεί στον Σωκράτη τι διδάσκει στους νέους που παρακολουθούν τα μαθήματά του.

«Το μάθημα [το οποίο διδάσκω] είναι η εὐβουλία, η σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων τόσο για τα θέματα που αφορούν τα οἰκεῖα, την ιδιωτική ζωή, πώς δηλαδή να διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα του οἴκου του, όσο και για τα θέματα που αφορούν την πόλη, ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα».

«Άραγε», είπα εγώ [δηλ. ο Σωκράτης, που αφηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε τρίτο φίλο του], «παρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου; Γιατί απ' ό,τι καταλαβαίνω, μιλάς για την πολιτική τέχνη και εννοείς πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες αγαθούς πολίτες».

«Αυτό ακριβώς, Σωκράτη», είπε, «είναι το μάθημα που ισχυρίζομαι πως διδάσκω».

 

Να παρουσιάσετε τις ομοιότητες ανάμεσα στο αντικείμενο διδασκαλίας τού Πρωταγόρα και στις απόψεις τού Αριστοτέλη περί φιλοσοφίας στο δεύτερο αρχαίο απόσπασμα.

Μονάδες 10

Γ. Αδίδακτο Κείμενο:

ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ, ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ, 16-18

Στον επιτάφιο λόγο του για τους νεκρούς της πρώτης φάσης του Λαμιακού πολέμου (322 π.Χ.), η οποία ήταν νικηφόρα για τον αθηναϊκό στρατό, ο Υπερείδης αποτίνει φόρο τιμής στους πεσόντες στρατιώτες.

 

τίς γὰρ οὐκ ἂν δικαίως ἐπαινοίη τῶν πολιτῶν τοὺς ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ τελευτήσαντας, οἳ τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς ἔδωκαν ὑπὲρ τῆς τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίας, φανερωτάτην ἀπόδειξιν ταύτην ἡγούμενοι εἶναι τοῦ βούλεσθαι τῇ Ἑλλάδι τὴν ἐλευθερίαν περιθεῖναι, τὸ μαχομένους τελευτῆσαι ὑπὲρ αὐτῆς;

μέγα δ᾽ αὐτοῖς συνεβάλετο εἰς τὸ προθύμως ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος ἀγωνίσασθαι τὸ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ τὴν μάχην τὴν προτέραν γενέσθαι. ἑώρων γὰρ τὴν μὲν πόλιν τῶν Θηβαίων οἰκτρῶς ἠφανισμένην ἐξ ἀνθρώπων, τὴν δὲ ἀκρόπολιν αὐτῆς φρουρουμένην ὑπὸ τῶν Μακεδόνων, τὰ δὲ σώματα τῶν ἐνοικούντων ἐξηνδραποδισμένα, τὴν δὲ χώραν ἄλλους διανεμομένους, ὥστε πρὸ ὀφθαλμῶν ὁρώμενα αὐτοῖς τὰ δεινὰ ἄοκνον παρεῖχε τόλμαν εἰς τὸ κινδυνεύειν προχείρως.

 ἀλλὰ μὴν τήν γε περὶ Πύλας καὶ Λαμίαν μάχην γενομένην οὐχ ἧττον αὐτοῖς ἔνδοξον γενέσθαι συμβέβηκεν ἧς ἐν Βοιωτοῖς ἠγωνίσαντο, οὐ μόνον τῷ μαχομένους νικᾶν Ἀντίπατρον καὶ τοὺς συμμάχους, ἀλλὰ καὶ τῷ τόπῳ τῷ ἐνταυθοῖ γεγενῆσθαι τὴν μάχην. ἀφικνούμενοι γὰρ οἱ Ἕλληνες ἅπαντες δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ εἰς τὴν Πυλαίαν, θεωροὶ γενήσονται τῶν ἔργων τῶν πεπραγμένων αὐτοῖς: ἅμα γὰρ εἰς τὸν τόπον ἁθροισθήσονται καὶ τῆς τούτων ἀρετῆς μνησθήσονται.

 

Γ1. Να μεταφράσετε το απόσπασμα «τίς γὰρ οὐκ ἂν δικαίως ἐπαινοίη… μάχην τὴν προτέραν γενέσθαι».

Μονάδες 10

 

Γ2. Πώς η μάχη στη Βοιωτία συνέβαλε στην ανύψωση τού φρονήματος τού αθηναϊκού στρατού;

Μονάδες 10

 

Γ3. α. οἳ τὰς ἑαυτῶν ψυχὰς ἔδωκαν ὑπὲρ τῆς τῶν Ἑλλήνων ἐλευθερίας, φανερωτάτην ἀπόδειξιν ταύτην ἡγούμενοι εἶναι τοῦ βούλεσθαι τῇ Ἑλλάδι τὴν ἐλευθερίαν περιθεῖναι: να εντοπίσετε στο απόσπασμα δύο ρηματικούς τύπους β’ συζυγίας και να τους μεταφέρετε στον αντίστοιχο τύπο τού ενεστώτα· έπειτα να αναγνωρίσετε το είδος των αντωνυμιών.(Μονάδες 5)

 

β. μέγα δ᾽ αὐτοῖς συνεβάλετο εἰς τὸ προθύμως ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος ἀγωνίσασθαι τὸ ἐν τῇ Βοιωτίᾳ τὴν μάχην τὴν προτέραν γενέσθαι: να μεταφέρετε όλους τους ρηματικούς τύπους τού αποσπάσματος στο β’ ενικό προστακτικής ίδιου χρόνου και φωνής· έπειτα να μεταφέρετε τα επίθετα στον υπερθετικό βαθμό.(Μονάδες 5)

Μονάδες 10

 

Γ4α. ἀφικνούμενοι γὰρ οἱ Ἕλληνες ἅπαντες δὶς τοῦ ἐνιαυτοῦ εἰς τὴν Πυλαίαν, θεωροὶ γενήσονται τῶν ἔργων τῶν πεπραγμένων αὐτοῖς: να εντοπίσετε στο χωρίο όλους τους τύπους σε γενική και να προσδιορίσετε τον συντακτικό τους ρόλο. (Μονάδες 3)

 

4β. ἑώρων γὰρ τὴν μὲν πόλιν τῶν Θηβαίων οἰκτρῶς ἠφανισμένην ἐξ ἀνθρώπων : να αναγνωριστεί η μετοχή τού αποσπάσματος και να αναλυθεί στο αντίστοιχο είδος δευτερεύουσας πρότασης. (Μονάδες 4)

 

4γ. τίς γὰρ οὐκ ἂν δικαίως ἐπαινοίη τῶν πολιτῶν τοὺς ἐν τῷδε τῷ πολέμῳ τελευτήσαντας: να μετατραπεί η σύνταξη από ενεργητική σε παθητική. (Μονάδες 3)

Μονάδες 10

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Α1. 1-α: «τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν ἄλλην τιν’ αὐτοῖς ἐμηχανᾶτο δύναμιν εἰς σωτηρίαν»

2- γ: «ἃ δὲ ηὖξε μεγέθει, τῷδε αὐτῷ αὐτὰ ἔσῳζεν»

3- β: «καὶ ὑποδῶν τὰ μὲν ὁπλαῖς, τὰ δὲ [θριξίν καί] δέρμασιν στερεοῖς καὶ ἀναίμοις»

4-γ: «Δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως»

 

Α2. α. Η δεικτική αντωνυμία ταῦτα αναφέρεται στη φράση πυκναῖς τε θριξὶν καὶ στερεοῖς δέρμασιν.

β. η επαναληπτική αντωνυμία αὐτοῖς αναφέρεται στη λέξη τὰ ὑποκείμενα.

 

Β1. Στο δοθέν απόσπασμα παρουσιάζεται η διανομή ιδιοτήτων που έκανε ο Επιμηθέας στα ζώα. Η επανάληψη των αντιθετικών συνδέσμων μέν – δέ στο εν λόγω εδάφιο είναι μια γλωσσική επιλογή που συνάδει με το ύφος και τον ιδεολογικό πυρήνα τού μύθου.

Σε ό,τι αφορά στη μορφή του λόγου, η συχνή χρήση των συνδέσμων μέν – δε είναι ενδεικτική τής  απλής κατασκευής του λόγου, χωρίς μακρές και πολύπλοκες περιόδους. Ταυτόχρονα,  οι πολλές διαιρέσεις εννοιών, τα μέλη των οποίων συνδέονται με τα τοῖς μὲν – τὰ δὲ, ἃ μὲν - ἃ δὲ κ.ά  καθιστούν το περιεχόμενο τής αφήγησης απλό και κατανοητό. Συνακόλουθα, το ύφος αναδεικνύεται «δημοτικό», δηλαδή απλό, φυσικό και ζωντανό.

Ως προς το περιεχόμενο, η αντιθετική σύνδεση μέν- δέ δηλώνει παραστατικά την προσπάθεια τού Επιμηθέα για εναρμόνιση των αντιθέτων.  Έτσι, διασφαλίζεται η  ισορροπία του οικοσυστήματος («ἐπανισῶν ἔνεμεν»), όπου διαφαίνεται η θέση του Ηράκλειτου για την «παλίντονον / ἀφανῆ ἁρμονίην». Ταυτόχρονα, η ποικιλία των ζωικών ειδών με διαφορετικές ιδιότητες και ικανότητες δείχνει ότι στον ζωικό κόσμο επικρατεί συνεχής αγώνας για επιβίωση, ένας διαρκής πόλεμος για την ύπαρξη.

Ο Πρωταγόρας αναφέρεται στην σωτηρίαν των διαφόρων ειδών του ζωικού βασιλείου (και του ανθρώπου) δηλώνοντας τους τρόπους με τους οποίους αποφεύγεται η εξαφάνισή τους. Ανάμεσά σε αυτούς, καίριο ρόλο έχει ο φυσικός νόμος τής αναπλήρωσης, σύμφωνα με τον οποίο, μια αδυναμία αναπληρώνεται από μια ικανότητα. Έτσι, μέσα από αλλεπάλληλες διαιρέσεις εννοιών με τους συνδέσμους μέν-δέ γίνεται αντιληπτή η μέριμνα τού Επιμηθέα να αναπληρώνει τις φυσικές αδυναμίες των έμβιων όντων, παρέχοντάς τους ιδιότητες που τα καθιστούν ισοδύναμα («καὶ τἆλλα οὕτως ἐπανισῶν ἔνεμεν»). Συγκεκριμένα, όσα ζώα έχουν δύναμη δεν χρειάζονται ταχύτητα («Νέμων δὲ ... προσῆπτεν»), ενώ η ταχύτητα αντισταθμίζει την έλλειψη δύναμης («τοὺς δὲ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει»)· τα φτερά ή η υπόγεια κατοικία αντισταθμίζουν το μικρό σωματικό μέγεθος («Ἃ μὲν γὰρ ... οἴκησιν ἔνεμεν»), αλλά όσα έχουν μεγάλο σωματικό μέγεθος σώζονται χάρη σ’ αυτό («ἃ δὲ ηὖξε ... ἔσῳζεν»)· τα όπλα αντισταθμίζουν την έλλειψη δύναμης και ταχύτητας («τοὺς δὲ ὥπλιζε ... εἰς σωτηρίαν»)· σε αυτά που γίνονται βορά άλλων ζώων δίνεται η δυνατότητα να γεννούν πολλούς απογόνους, αντίθετα με όσα τρέφονται με άλλα ζώα, τα οποία γεννούν λίγους απογόνους («καὶ τοῖς μὲν ... πορίζων»)· τέλος, δίνονται διαφορετικά είδη τροφής σε κάθε είδος ζώου, για να μην εξαντληθούν ορισμένα είδη διατροφής («Τοὐντεῦθεν τροφὰς ... ἐξεπόριζεν ... σωτηρίαν τῷ γένει πορίζων»).

Τέλος, το πλήθος αντιθετικών σχημάτων («τοῖς μὲν ἰσχύν ... τοὺς δ’ ἀσθενεστέρους τάχει ἐκόσμει», «τοὺς δὲ ὥπλιζε, τοῖς δ’ ἄοπλον διδοὺς φύσιν») στο σημείο αυτό της μυθολογικής διήγησης δηλώνει ότι ο Πρωταγόρας διακρίνει μια τελεολογική τάση στη φύση: κατ' αυτόν, οτιδήποτε συμβαίνει στο σύμπαν έχει κάποιο σκοπό («τέλος») να εκπληρώσει. Έτσι, προκύπτει ότι ο Πρωταγόρας εξηγεί τελεολογικά αυτό το νόμο τής αναπλήρωσης, εξηγεί, δηλαδή, τις ιδιότητες και τις ικανότητες ανάλογα με τον σκοπό που υπηρετούν και τη λειτουργία που επιτελούν.

 

Β2. Ο φιλόσοφος ξεκινάει γενικά, αναφέροντας «τὰ ὑποκείμενα πρὸς τὸν βίον ἡμῖν», δηλαδή όσα διαθέτουμε στον βίο μας. Στο τέλος τής παραγράφου επαναλαμβάνει την αναφορά του στον ανθρώπινο βίο («καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως»), δημιουργώντας, έτσι, σχήμα κύκλου. Η επιλογή τής λέξης βίος σε συσχετισμό με την προτροπή προς τη φιλοσοφία δεν είναι τυχαία.

Η λέξη «φιλοσοφία» εμφανίζεται τον 5ο αιώνα π.Χ. Στην αρχική του ετυμολογική σημασία το ρήμα φιλοσοφῶ (φιλῶ + σοφία) σημαίνει «αγαπώ τη σκέψη και τη γνώση». Η φιλοσοφία είναι φιλία, επιθυμία σοφίας.  Στην Πολιτεία του Πλάτωνα λέγεται: καὶ τὸν φιλόσοφον σοφίας φήσομεν ἐπιθυμητὴν εἶναι. Ο Αριστοτέλης συνδέει άμεσα τη φιλοσοφική δραστηριότητα με την αναζήτηση της αλήθειας: «είναι σωστό που καλείται η φιλοσοφία επιστήμη της αλήθειας» (Μετὰ τὰ Φυσικά, 993b19-20). Γι’ αυτόν η φιλοσοφία αποσκοπεί στην καθαρή γνώση και όχι στη χρησιμότητα. Ήδη, λοιπόν, από την αρχαιότητα το ρήμα φιλοσοφῶ άρχισε να αποκτά την ειδικότερη σημασία που έχει και σήμερα: στοχάζομαι, αναζητώ και ερευνώ σε έκταση και βάθος τη φύση των πραγμάτων και την αλήθεια των όντων, τη γνώση, τις αξίες κ.λπ.

Η λέξη βίος δεν είναι πάντα απολύτως ταυτόσημη με τη λέξη ζωή. Συχνά με τον βίον δίνεται έμφαση στον τρόπο της ζωής, στην κατάσταση της ζωής, στο πώς βιώνει ο άνθρωπος τη ζωή. Έτσι, ενώ η ζωή αποτελεί για τον άνθρωπο ένα υπαρκτικό δεδομένο, ο βίος του υπόκειται σε διερώτηση, διαμόρφωση και επιλογή. Η ζωή είναι μία, αλλά οι επιλέξιμοι βίοι πολλοί. Κατά προέκταση, ο ανθρώπινος βίος, ατομικός και συλλογικός, γίνεται αντικείμενο φιλοσοφικής μελέτης. Και η φιλοσοφία ορίζεται ως τέχνη του βίου. Έτσι, και στο συμπέρασμα τού συλλογισμού του ο Σταγειρίτης προτρέπει προς το φιλοσοφεῖν κάθε άνθρωπο («φιλοσοφητέον ἄρα ἡμῖν»), ώστε να βελτιώσει τον συλλογικό και ιδιωτικό του βίο (εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύσεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως).

 

 

Β3.

α. 2

β. 1

γ. 6

δ. 7

ε. 3

στ. 4

ζ. 8

η. 10

θ. 9

ι. 5

 

Β4. α.

ἀϊστωθείη	ιδέα
ἰοῦσιν	εισιτήριο
ὑποδῶν	δεσμός
ὑποκείμενα	θεσμός

 

Β5.β.

«εὐλάβειαν», μεγάλη προσοχή, διάκριση, πρόβλεψη

Ο ηλικιωμένος προσκύνησε το εικόνισμα με βαθιά ευλάβεια.

«ὥρας»: καιρικές μεταβολές

Τι ώρα φεύγει αύριο το πλοίο για Πειραιά;

«ὄργανα»: εργαλεία

Προϋποθέτει μεγάλη φιλαλληλία η δωρεά ανθρώπινων οργάνων.

 

Β5. Στο απόσπασμα από τον «πρὸς Θεμίσωνα» λόγο ο Αριστοτέλης αναδεικνύει την πρακτική και πολιτική διάσταση τής φιλοσοφίας. Οι θέσεις του φαίνεται να έρχονται σε αναλογία με το αντικείμενο διδασκαλίας τού Πρωταγόρα και τα οφέλη που προκύπτουν από αυτό.

Συγκεκριμένα, ο Πρωταγόρας επαγγέλλεται ότι διδάσκει την ευβουλία, δηλαδή τη «σωστή σκέψη και λήψη αποφάσεων». Το δίπολο «σκέψη» και «απόφαση» φανερώνει την πρακτική διάσταση τής αρετής που προσφέρει ο σοφιστής, κάτι που επιβεβαιώνεται και με τα φράση «να πράξει και να μιλήσει». Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται απλώς για μία θεωρητική γνώση, αλλά για ένα μορφωτικό αγαθό με έμπρακτη εφαρμογή στην καθημερινή ζωή. Παρόμοια, και ο Σταγειρίτης υπογραμμίζει την πρακτική διάσταση τής φιλοσοφικής ενασχόλησης. Τα τρία απαρέμφατα που παρατίθενται σε πολυσύνδετο σχήμα (ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τε αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως) δημιουργούν  μια κλιμάκωση: αρχικά ο άνθρωπος επιζητεί τη γνώση (ὀρέγεσθαι)· μετά προβαίνει στην απόκτησή της (κτᾶσθαι)· τελικό ζητούμενο, όμως, είναι η εφαρμογή της, η χρήση της και μάλιστα η σωστή χρήση της (προσηκόντως χρῆσθαι). Και αυτό, διότι συμβαίνει πολλές φορές να γνωρίζει ο άνθρωπος το σωστό, αλλά να μη θέλει ή να μην μπορεί να το εφαρμόσει. Αυτή την αδυναμία της γνώσης έναντι του πάθους ο Αριστοτέλης την ονομάζει ἀκρασίαν και τον άνθρωπο που γνωρίζει το σωστό αλλά δεν το εφαρμόζει ἀκρατῆ.

Από την άλλη πλευρά, η πρωταγόρεια ευβουλία βρίσκει εφαρμογή σε δύο πεδία: το ιδιωτικό και το δημόσιο («τόσο για τα θέματα που αφορούν τα οἰκεῖα, την ιδιωτική ζωή, πώς δηλαδή να διευθετεί κανείς με τον καλύτερο τρόπο τα ζητήματα του οἴκου του, όσο και για τα θέματα που αφορούν την πόλη, ώστε να είναι κανείς όσο γίνεται πιο ικανός να πράξει και να μιλήσει για τα πολιτικά θέματα»). Ο Σωκράτης, άλλωστε,  συνοψίζει με τον όρο πολιτικὴ τέχνη το περιεχόμενο των γνώσεων που διατείνεται ο Πρωταγόρας ότι κατέχει και διδάσκει («Άραγε», είπα εγώ [δηλ. ο Σωκράτης, που αφηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε τρίτο φίλο του], «παρακολουθώ σωστά τα λεγόμενά σου; Γιατί απ' ό,τι καταλαβαίνω, μιλάς για την πολιτική τέχνη και εννοείς πως αναλαμβάνεις να κάνεις τους άνδρες αγαθούς πολίτες».) · ο σοφιστής αποδέχεται τον όρο και τον χρησιμοποιεί («Αυτό ακριβώς, Σωκράτη», είπε, «είναι το μάθημα που ισχυρίζομαι πως διδάσκω»). Η διευκρίνιση αυτή τονίζει την αξία που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην ισορροπία μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Σε αυτό φαίνεται να συμφωνεί και ο Αριστοτέλης, ο οποίος υπογραμμίζει την ωφέλεια τής φιλοσοφικής ενασχόλησης και στα δύο αυτά πεδία. Μάλιστα, με πρωθύστερο σχήμα δηλώνεται η προτεραιότητα τής δημόσιας έναντι τής ιδιωτική ζωής. Στη δημόσια ζωή (πολιτεύσεσθαι), λοιπόν, θα προκύψει η ορθότητα του βίου του κάθε ανθρώπου (ὀρθῶς). Στην κύρια σημασία του το ουσιαστικό πολιτεία δηλώνει τον τρόπο ζωής μέσα στην πόλη. Πολιτεύομαι σημαίνει τη σχέση του ελεύθερου πολίτη με την κοινωνία στην οποία ζει, τον τρόπο με τον οποίο αυτός εντάσσεται στη δημόσια ζωή. Και στην ιδιωτική ζωή, όμως (τὸν ἑαυτῶν βίον), με τη φιλοσοφία παρέχεται ωφέλεια (ὠφελίμως), σύμφωνα με τον φιλόσοφο. Η αναφορά στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή υπονοεί την άρρηκτη σύνδεση τής πολιτικής με την ηθική φιλοσοφία. Για τον Αριστοτέλη, η ηθική φιλοσοφία είναι στην πραγματικότητα μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας. Άλλωστε, η απόκτηση των επιμέρους αρετών δεν αφορά αποκλειστικά στον ἑαυτῶν βίον των πολιτών, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται μέσα στην πολιτική κοινωνία (πολιτεύσεσθαι).

Όπως έγινε φανερό μέσα από τη σύγκριση των δύο αποσπασμάτων, η πρωταγόρεια εὐβουλία ή πολιτική τέχνη ωφελεί τον άνθρωπο όπως και η φιλοσοφία, κατά τον Αριστοτέλη. Και οι δύο στοχαστές τονίζουν τη σύζευξη θεωρητικής γνώσης και πράξης, η οποία βρίσκει εφαρμογή τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή.

 

 Γ1. Γιατί ποιος δεν μπορεί δίκαια να επαινεί τους πολίτες που πέθαναν σ’ αυτόν τον πόλεμο, οι οποίοι έδωσαν τις ψυχές τους για χάρη τής ελευθερίας των Ελλήνων, αφού θεώρησαν ότι η πιο απτή απόδειξη τής επιθυμίας τους να εξασφαλίσουν την ελευθερία στην Ελλάδα είναι η εξής, το να πεθάνουν, δηλαδή, πολεμώντας γι΄αυτή;

Και σε μεγάλο βαθμό τους παρακίνησε να αγωνιστούν με προθυμία για χάρη τής Ελλάδας το γεγονός ότι η προηγούμενη μάχη έγινε στη Βοιωτία.

 

Γ2.  Ο ρήτορας αποδίδει στη μάχη στη Βοιωτία αποφασιστική σημασία για την ανύψωση τού στρατιωτικού φρονήματος των Αθηναίων οπλιτών που βίωσαν τις τρομακτικές επιπτώσεις τού Λαμιακού πολέμου (322 π.Χ.) για τους κατοίκους της. Ειδικότερα, η πόλη τής Θήβας ισοπεδώθηκε από τη μακεδονική δύναμη («ἑώρων γὰρ τὴν μὲν πόλιν τῶν Θηβαίων οἰκτρῶς ἠφανισμένην ἐξ ἀνθρώπων») και η κατάληψη τής θηβαϊκής ακρόπολης επιβεβαίωσε και σε συμβολικό επίπεδο τη θλιβερή ήττα των Θηβαίων («τὴν δὲ ἀκρόπολιν αὐτῆς φρουρουμένην ὑπὸ τῶν Μακεδόνων»). Οι συνέπειες ήταν εμφανείς στο έμψυχο («τὰ δὲ σώματα τῶν ἐνοικούντων ἐξηνδραποδισμένα») και άψυχο δυναμικό τής πόλης («τὴν δὲ χώραν ἄλλους διανεμομένους») με την υποδούλωση των Θηβαίων και τής γης τους στους Μακεδόνες. Έτσι, ο αθηναϊκός στρατός φαίνεται να συνταράχτηκε από τις συμφορές των Βοιωτών και προσπάθησε με ακατάβλητο θάρρος να αποτρέψει παρόμοια έκβαση τού πολέμου για την πατρίδα του («ὥστε πρὸ ὀφθαλμῶν ὁρώμενα αὐτοῖς τὰ δεινὰ ἄοκνον παρεῖχε τόλμαν εἰς τὸ κινδυνεύειν προχείρως»).

 

Γ3. α. ἔδωκαν: διδόασι(ν)

περιθεῖναι: περιτιθέναι

οἳ : αναφορική αντωνυμία

ἑαυτῶν: αυτοπαθητική αντωνυμία γ’ προσώπου

ταύτην: δεικτική αντωνυμία

 

β. συνεβάλετο: συμβαλοῦ

ἀγωνίσασθαι: ἀγώνισαι

γενέσθαι: γενοῦ

μέγα: μέγιστον

προτέραν: πρώτην

 

Γ4α. τοῦ ἐνιαυτοῦ: επιρρηματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο «δὶς» 

τῶν ἔργων: ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική αντικειμενική στο «θεωροὶ»

τῶν πεπραγμένων: επιθετική μετοχή, με υποκείμενο «τῶν ἔργων»∙ λειτουργεί ως ονοματικός ομοιόπτωτος επιθετικός προσδιορισμός στο «ἔργων»

4β. ἠφανισμένην : κατηγορηματική μετοχή που εξαρτάται από το ρήμα αίσθησης «ἑώρων» και αναφέρεται στο αντικείμενο «τὴν πόλιν»∙ λειτουργεί ως ονοματικός ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «τὴν πόλιν»· αναλύεται σε δευτερεύουσα ειδική πρόταση: ἑώρων γὰρ ὅτι ἡ μὲν πόλις τῶν Θηβαίων οἰκτρῶς ἠφανισμένη εἴη ἐξ ἀνθρώπων.

 

4γ. ὑπὸ τίνος γὰρ οὐκ ἂν δικαίως ἐπαινοῖντο τῶν πολιτῶν οἱ ἐν τῷ πολέμῳ τελευτήσαντες

 

Επιμέλεια: Χαρίδημος Ξενικάκης