Η λατινική γλώσσα
Ορισμός
·
Ήταν η
διάλεκτος των Λατίνων, δηλαδή των κατοίκων της περιοχής του Λατίου, στην οποία
βρίσκεται και η Ρώμη.
·
Ανήκει στην
ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια.
Πού οφείλονται οι ομοιότητες της Λατινικής με την Ελληνική:
1.
στην κοινή καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή (π.χ. duo -δύο, fero -φέρω, pater -πατήρ),
2.
στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια
του ελληνικού αποικισμού στην κεντρική και κάτω Ιταλία, από τη Νεάπολη και την
Κύμη μέχρι τη Σικελία,
3.
στην κατάκτηση της
ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους. Το πρώτο μεγάλο δάνειο των Ρωμαίων από τους
Έλληνες ήταν το αλφάβητό τους: από την αποικία της Κύμης υιοθέτησαν τον 8ο/7ο
αι. π.Χ. μια παραλλαγή ελληνικού δυτικού αλφαβήτου. Συνεπώς το «λατινικό»
αλφάβητο, που σήμερα έχει γίνει παγκόσμιο κτήμα, είναι στην πραγματικότητα
ελληνικό.
Η αρχέγονη λατινική γλώσσα
§
ήταν λιτή
και αγροτική
§
Η
συστηματική καλλιέργεια της Λατινικής και η παραγωγή αξιόλογων έργων έγινε μετά
το 240 π.Χ. (ιστορική «συνάντηση» Ρωμαίων-Ελλήνων).
Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
·
Η
ρωμαϊκή λογοτεχνία γεννήθηκε υπό την επίδραση της ελληνικής γραμματείας.
·
«Γενέθλιος»
χρονολογία: 240 π.Χ.
·
Λίβιος
Ανδρόνικος:
α) Οργανώνει στη Ρώμη
παραστάσεις θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα στα Λατινικά.
β)
Μεταφράζει την Οδύσσεια του Ομήρου χρησιμοποιώντας ένα εντόπιο
μέτρο, το «σαντούρνιο» στίχο.
è Στις ρίζες, λοιπόν,
της ρωμαϊκής γραμματείας βρίσκεται:
ü
ο
πατέρας της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Όμηρος
ü
ένα
κορυφαίο ελληνικό είδος, το δράμα.
Η μετέπειτα
συγγραφική παραγωγή των Ρωμαίων θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ελληνικές
πηγές.
Εποχές της ρωμαϊκής
λογοτεχνίας
|
περιγραφική διαίρεση |
διάκριση με ιστορικά κριτήρια |
|
1. προκλασική ή αρχαϊκή εποχή (περ.
ώς το 100 π.Χ.), 2. κλασική εποχή (περ.
ώς το θάνατο του Αυγούστου, το 14 μ.Χ.) 3. μετακλασική εποχή (ως τα μέσα
του 3ου αι. μ.Χ.) 4. Ύστερη Αρχαιότητα |
Α. δημοκρατική (ώς το 31 π.Χ., τη
ναυμαχία του Ακτίου) Β. αυγούστεια (ώς το 14 μ.Χ.) Γ. (πρώιμη, μέση,
ύστερη) αυτοκρατορική εποχή |
Γενικά χαρακτηριστικά της
ρωμαϊκής λογοτεχνίας
1) στενή
συνάφεια με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία
2) δημιουργική πρόσληψη και ανταγωνισμός του ελληνικού προτύπου
3) ανάμειξη
χρονικά διαφορετικών προτύπων
4) ιδιόρρυθμη
εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών
5) αλλοίωση
ελληνικών ειδών ή παραγωγή νέων
6) προοδευτική
εξειδίκευση του ρωμαίου λογοτέχνη σε στενότερο ειδολογικό εύρος
7) ιδιάζων
ιδεολογικός πλούτος
8) στιβαρότητα, λογική
και συντακτική οργάνωση, τάση για λιτό, συγκεκριμένο και κατανοητό λόγο
Η εξέλιξη της ρωμαϊκής
λογοτεχνίας
Κλασική εποχή
Γενικά χαρακτηριστικά κλασικής εποχής
1)
Η
λατινική γλώσσα κατάλληλη να διατυπώσει υψηλής τάξεως έντεχνο λόγο.
2)
Αρμονική
σύζευξη μορφής και περιεχομένου
3)
Επιδιώκεται
εξειδίκευση και βάθος.
4)
Ολοκλήρωση
της δημιουργικής κατάκτησης των ελληνικών προτύπων.
5)
Μεγάλος
αριθμός ταλέντων. Δημιουργούνται έργα που επέζησαν δύο χιλιάδες χρόνια,
διαμόρφωσαν την έννοια του «κλασικού», συντήρησαν και αναγέννησαν επανειλημμένα
την Ευρώπη. Οι κλασικοί Ρωμαίοι καλύπτουν όλο το ειδολογικό φάσμα της
λογοτεχνίας.
6)
Λογοτεχνική
αναγέννησηè
«κίνημα των Νεωτέρων»: μεταφυτεύεται στη Ρώμη το «μονερνιστικό» ρεύμα της λογοτεχνικής
σχολής του Καλλιμάχου. Οι «νεωτερικοί» ποιητές δημιουργούν πολύ καλοδουλμένα
ποιήματα, τα οποία διακρίνονται για τη συντομία τους, το σκοτεινό και
υπαινικτικό ύφος, την εκλέπτυνση και τη λογιότητα. Πρόκειται για λυρική και
ελεγειακή ποίηση, επύλλια και επιγράμματα.
α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα
Χαρακτηριστικά:
α) περίοδος γεμάτη εξωτερικές κατακτήσεις, αλλά και εξοντωτικές
έριδες για την εξουσία
β) ενδιαφέρον για τη ρωμαϊκή ιστορία, τη γλώσσα και τη
γραμματεία, το δίκαιο και τον πολιτισμό.
γ) ανάπτυξη ρητορικής.
δ) θεολογικοί, κοσμολογικοί, ανθρωπολογικοί και κυρίως
πολιτικοί προβληματισμοί
ε) αυτονόμηση φιλοσοφικού και πολιτικού στοχασμού από
τα ελληνικά πρότυπα.
Πεζογραφία |
Μάρκος Τύλλιος
Κικέρων
§
πάνω
από εκατό ρητορικοί λόγοι (σώζονται περίπου οι μισοί) με περιεχόμενο πολιτικό ή
δικανικό.
§
θεωρητική
πραγμάτευση ζητημάτων σχετικών με τη ρητορεία και το ρήτορα.
§
θερμός
θαυμαστής του Πλάτωνα και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων è δημιουργεί μια σειρά
από υπέροχους φιλοσοφικούς διάλογους.
§
περίπου
800 επιστολές
§
καθαρότητα
έκφρασης, κομψότητα, καλλιέπεια, ζωηρότητα, υψηλό ύφος è κορυφαίο υπόδειγμα
λατινικού λόγου.
Βάρων
§
καλύτερος
γνώστης της λατινικής γλώσσας και όλης της αρχαιότητας.
§
πάνω
από 600 βιβλία σχετικά με τη ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία, τη θρησκεία, τον
πολιτισμό, τις καλές τέχνες, το θέατρο, τους νόμους, την παιδαγωγική, τις
επιστήμες, τη γλώσσα, τη γεωργία.
§
συνδυασμός
εγκυκλοπαιδιστή, γραμματολόγου, γραμματικού, αρχαιοδίφη - ιστορικού, νομομαθούς,
τεχνοκρίτη και φιλοσόφου
Ιστοριογραφία
1)
Ιούλιος Καίσαρ: απομνημονεύματα, στρατιωτικές αναμνήσεις διατυπωμένες σε καθαρά και
λιτά Λατινικά (ύφος Ξενοφώντα).
2)
Κορνήλιος
Νέπως:
ιστορική βιογραφία:
περίπου 25 βιογραφίες διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, κυρίως στρατηγών.
3)
Σαλλούσιος
Κρίσπος: ιστορική μονογραφία
(περίφημο είναι το έργο του Η συνωμοσία του Κατιλίνα).
|
Ποίηση |
1) Βαλέριος Κάτουλλος
§
απαισιόδοξος
ερωτικός ποιητής
§
λυρική
και επιγραμματική ποίηση (116 ποιήματα)
§
Πηγή
έμπνευσης του Κατούλλου: άγνωστη κοπέλα που ονομάζει Λεσβία.
2) Λουκρήτιος
§
επικούρειος
επαναστάτης ποιητής
§
σκοτεινό
φιλοσοφικό έπος Για τη φύση των πραγμάτων : εκτενές
ποίημα με κοσμολογικό περιεχόμενο, κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου
του θανάτου και της μεταφυσικής καταπίεσης, ένας ύμνος του Έρωτα και της
Αφροδίτης.
3) Βάρρων: ψυχαγωγικές και
διδακτικές Μενίππειες σάτιρες: συνδυάζεται
αρμονικά ο ποιητικός με τον πεζό λόγο.
β. Αυγούστειοι χρόνοι
Χαρακτηριστικά:
α) σύνδεση καλλιμαχικής
αυτάρκειας με το σύγχρονο πολιτικό γίγνεσθαι.
β) οικονομική υποστήριξη
ταλέντων από Αύγουστο και Μαικήνα
γ) στράτευση στο
ιδεολογικό πρόγραμμα του Αυγούστου è επιστροφή στο «mos maiorum» και
ανασυγκρότηση του κατεστραμμένου από τους εμφύλιους πολέμους κράτους.
δ) πλήρης σχεδόν
απουσία της ρητορείας è
περιορισμός ελευθερίας του λόγου.
|
Ποίηση |
Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων
§
ηρωικό
και διδακτικό έπος και ποιμενικό ειδύλλιο
§
ο
«εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων
§
Αινειάδα : το εθνικό έπος των
Ρωμαίων. Θέμα : η αναχώρηση του Αινεία - του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων - από
την Τροία, οι περιπλανήσεις του και η εγκατάστασή του στο Λάτιο.
§ δέκα βουκολικές Εκλογές (πρότυπο ο Θεόκριτος)
§
Γεωργικά (πρότυπο ο Ησίοδος)
§
πηγή
και πρότυπο αναρίθμητων λογοτεχνών
Κόιντος Οράτιος Φλάκκος
§
λυρική
ποίηση
§
μετέφερε
το αιολικό άσμα στη Ρώμη
§
Επωδοί (πρότυπο ο Αρχίλοχος)
§
Ωδές (πρότυπα: Αλκαίος,
Ανακρέοντας, Πίνδαρος, Σαπφώ)
§
ωρίμανση σάτιρας ( Sermones )
§
καθιερώνει
το είδος της ποιητικής επιστολής (Epistulae·
διάσημη είναι η Ποιητική τέχνη: Ars poetica ).
§
σύνθεση
του Ύμνου της Εκατονταετίας
Ελεγεία
1) Τίβουλλος: καθαρός και κομψός
2) Προπέρτιος:
πρωτότυπος,
σκοτεινός και σύγχρονος
3) Οβίδιος: ο πιο πνευματώδης
και ελευθερόστομος
ü
Έμπνευση:
«λεπταλέη Μούσα» και αγαπημένες
τους που αναφέρονται με ψευδώνυμο.
ü
Συνδυασμός
λογοτεχνικής σύμβασης και γνήσιου βιώματος.
Οβίδιος:
α) πλαστή ποιητική
μυθολογική επιστολή (Ηρωίδες:)
β) καλλωπιστικό έπος (Καλλυντικά του προσώπου:)
γ) «αιτιολογικό»
εορτολόγιο (Fasti )
δ) ποίηση της εξορίας (Θλιβερά: και Επιστολές
από τον Πόντο)
ε) Μεταμορφώσεις : μυθολογική Αντι- Αινειάδα
με χαρακτηριστικό τη μεταμόρφωση των ηρώων.
Πεζογραφία |
1) Τίτος Λίβιος
§
ρητορική
και τραγική ιστοριογραφία
§
ιστορία
της Ρωμης (Ab urbe condita)
§
κορυφαίες
έννοιες στο έργο του: «mos maiorum» «pietas», «virtus»
2)
Βιτρούβιος
§ επιστήμονας
λογοτέχνης
§ Για την αρχιτεκτονική
|
Κλασική
εποχή |
|||
|
α.
Χρόνοι του Κικέρωνα |
β.
Αυγούστειοι χρόνοι |
||
|
Ποίηση |
Πεζογραφία |
Ποίηση |
Πεζογραφία |
|
1. Κάτουλλος 2. Λουκρήτιος 3. Βάρρων |
1) Κικέρων 2) Βάρρων 3) Ιούλιος
Καίσαρ 4) Κορνήλιος
Νέπως 5) Σαλλούσιος
Κρίσπος |
1. Βεργίλιος 2. Οράτιος 3. Τίβουλλος 4. Προπέρτιος 5. Οβίδιος |
1) Τίτος
Λίβιος 2) Βιτρούβιος |
Ερωτήσεις Αξιολόγησης
?
1. Ποιος λαός χρησιμοποιούσε τη λατινική γλώσσα και σε ποια γλωσσική οικογένεια ανήκει;
2. Πού οφείλονται οι ομοιότητες της Λατινικής με την Ελληνική γλώσσα;
3. Ποια τα χαρακτηριστικά της αρχέγονης λατινικής γλώσσας και πότε άρχισε αυτή να
καλλιεργείται συστηματικά;
4. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι η λατινική λογοτεχνία είναι "παράγωγη";
5. Ποια χρονολογία θεωρείται "γενέθλιος" για τη λατινική λογοτεχνία και γιατί;
6. Ποιες διαιρέσεις της λατινικής λογοτεχνίας χρησιμοποιούνται σήμερα;
7. Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας;
8. Να αξιολογήσετε τη λατινική λογοτεχνία κατά την κλασική εποχή.
9. Σε ποιες φάσεις διακρίνεται η κλασική εποχή;
10. Τι γνωρίζετε για το "κίνημα των Νεωτέρων";
11. Πώς επιδρά κατά τους χρόνους του Κικέρωνα το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον στη
ρωμαϊκή λογοτεχνία;
12. Ποιο το έργο του Κικέρωνα και ποια τα χαρακτηριστικά της λογοτεχνικής του παραγωγής;
13. Ποιος από τους πεζογράφους των κικερώνειων χρόνων διακρίνεται για την πολυπτυχότητα του έργου του και γιατί;
14. Ποιοι οι σημαντικότεροι ιστοριογράφοι των χρόνων του Κικέρωνα και ποιο το έργο
τους;
15. Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της λογοτεχνικής παραγωγής των Αυγούστειων
χρόνων;
16. Τι γνωρίζετε για το ποιητικό έργο του Βεργιλίου;
17. Τι γνωρίζετε για το ποιητικό έργο του Οράτιου;
18. Ποιοι οι σημαντικότεροι ελεγειακοί ποιητές των Αυγούστειων χρόνων;
19. Τι γνωρίζετε για το ποιητικό έργο του Οβίδιου;
20. Ποια είναι η κορυφαία πεζογραφική παρουσίαση της ιστορίας της Ρώμης και σε ποιον ανήκει;
21. Τι γνωρίζετε για τον Βιτρούβιο;
22. Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της ιστοριογραφίας στην κλασική εποχή
της ρωμαϊκής λογοτεχνίας;
23. Ποιο θεωρείται ως το εθνικό έπος των Ρωμαίων;
24. Πώς εξηγείται η πλήρης σχεδόν απουσία της ρητορείας στους Αυγούστειους χρόνους;
Επιμέλεια: Χαρίδημος Ξενικάκης